پیشروی طیف مشخصی از ساخت‌و‌ساز به بلندی‌های واقع در «ارتفاع ممنوعه شهر تهران»، مناظر طبیعی کوه‌های غرب پایتخت را به «شبه‌شهر» تغییر داده و باعث ورود شورای عالی شهرسازی و معماری کشور به موضوع کوه‌سازی برخی ارگان‌ها شده است.

در نوار مرزی محدوده شهری شمال غرب تهران موسوم به کوه‌های حصارک که پیش‌تر، یک مجتمع دانشگاهی و سپس یک هتل مجلل در آن احداث شده بود، اخیرا حجم قابل توجهی از انواع سازه‌های بعضا غیرمسکونی به چشم می‌خورد، به طوری که نمای دید در شب این نقطه و همچنین تصاویر هوایی از ارتفاعات مناطق 2 و 5، از اجرای محوطه‌سازی، ایجاد معابر و خیابان‌کشی به مثابه یک شهر قابل سکونت در کوه حکایت دارد.

مدیران شهری تهران می‌گویند: برخی از این سازه‌ها خارج از محدوده و داخل حریم پایتخت ساخته شده‌اند و محل قرارگیری آنها از «تراز 1600 تا 1800 متر» به عنوان حد مجاز ارتفاع زمین برای ساخت‌و‌ساز بالاتر است. در منطقه 2 تهران، اراضی یا بلندی‌هایی که ارتفاع‌شان بیش از «1800 متر ارتفاع از سطح دریا» باشد، جزو پهنه حفاظت سبز محسوب می‌شود و در ارتفاعات منطقه 5 نیز ارتفاع ممنوعه از تراز 1600 متر شروع می‌شود. کارشناسان محیط‌زیست،‌ افزایش حجم ساخت‌و‌ساز در نقاط فراتر از تراز مجاز را «گسترش تهران به خرج طبیعت» تعبیر کرده و پیامد کوه‌سازی‌ را تخریب منابع آبی طبیعی شهر و شیوع ریزگردها عنوان می‌کنند. آنطور که معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران می‌گوید: برخی از ساخت‌و‌سازهای ارتفاعات حصارک با مجوزهای دهه 70 ساخته شده‌اند و در این سال‌ها، اجازه‌ جدیدی در این راستا صادر نشده است.

اما در این باره، اعضای شورای شهر تهران معتقدند مجوزهای قدیمی با توجه به اعتبار حداکثر دو ساله پروانه ساختمانی، نباید ملاک عمل ساخت‌و‌سازهای فعلی قرار بگیرند. از همین رو، کمیسیون ماده 5 شهر تهران در جلسه اخیر خود، مقرر کرد ادامه ساخت‌و‌ساز در کوه‌های حصارک تهران تا اطلاع ثانوی و منوط به ارائه طرح جامع شهرسازی برای این منطقه متوقف شود. شورای عالی شهرسازی و معماری کشور نیز در نامه‌ای به دانشگاه آزاد، خواستار ارائه طرح جامع برای واحد علوم و تحقیقات شده تا فعالیت‌های ساختمانی در این محدوده متناسب با اسناد بالادست شهر تهران، تنظیم و طراحی شود. برخی ساخت‌و‌سازها در نواحی بالاتر از تراز 1600 تا 1800 متر، در شرایطی جریان دارد که مجموعه‌ای از تعاونی‌های مسکن دارای زمین دولتی در این نقاط، در بلاتکلیفی بسر می‌برند.

تحرک ساختمانی در محدوده حفاظت ویژه

ساخت‌وسازهای خارج از خط محدوده شمال شهر تهران پررنگ‌تر از گذشته شده است. پوشش کوه‌های شمالی پایتخت در دو جهت غرب و شرق به تدریج از رنگ سبز به رنگ بتن و اسکلت ساختمان‌های بلندمرتبه تبدیل می‌شود این در حالی است که کارشناسان محیط زیست معتقدند ارتفاعات کوه‌های البرز به منزله ریه‌های تنفسی شهر به شکل‌گیری منابع آبی و رویش درختان و بوته‌ها کمک می‌کنند و مهم‌تر آنکه مانع از ورود گرد وغبار به شهر می‌شوند. مطابق تحقیقات کارشناسان محیط زیست هر هکتار جنگل، هفت تن ریزگرد را جذب می‌کند از این رو در اسناد بالادستی شهر تهران همچون طرح جامع و تفصیلی، خط محدوده شمال شهر (بالاتر از ارتفاع 1800 متر از تراز دریا در محدوده شمال و شرق، بالاتر از ارتفاع 1600 متر در منطقه 5 و بالاتر از ارتفاع 1400 متر از تراز دریا در منطقه 22) خط قرمز ساخت‌وسازها عنوان می‌شود.

قرار دادن طرح تفصیلی جدید به‌عنوان فصل‌الخطاب مقررات شهرسازی نیز نتوانسته ممنوعیت کامل برای ادامه ساخت‌وسازها در خط محدوده شمال شهر را ایجاد کند. مدیران شهری می‌گویند خط‌ محدوده شمال شهر تهران مطابق طرح تفصیلی جدید در برخی مناطق به‌عنوان پهنه G323يا همان «حفاظت ویژه» مشخص شده است که ساخت‌وساز در محدوده آن به‌صورت مشروط مجاز است. به این معنی که ساخت‌وساز با کاربری‌های خدماتی همچون هتل و درمانگاه مجاز شناخته می‌شود، اما امکان صدور مجوز ساخت غیر از این از جمله با کاربری مسکونی در آنها وجود ندارد. اما آنچه در دامنه‌های برخی ارتفاعات شمال شهر دیده می‌شود محدود به ساخت‌وسازهای با کاربری خدماتی نیست. در محدوده کوه‌های شمال غرب تا چند سال گذشته فقط سازه‌های دانشگاه علوم و تحقیقات قابل رویت بود اما هم اکنون علاوه بر ساخت یک هتل، سازه‌های دیگر با کاربری‌های متنوع نیز ساخته شده است. به گفته مدیران شهری ساخت سازه علوم تحقیقات مربوط به مصوبه دهه 70 مدیریت شهری است که طی سال‌های گذشته به تدریج ساخته شده است. به جز این سایر سازه‌های شکل گرفته در این محدوده به‌عنوان مغایر ضوابط از پیش تعیین شده شهرسازی محسوب می‌شود که بالاتر از تراز مجاز منطقه 5 (بالاتر از ارتفاع 1600 متر از تراز دریا) است، از این رو مصوب شده است به هیچ عنوان اجازه گسترش و نوسازی در دوره‌های آتی برای آنها صادر نشود. ضمن آنکه مدیران شهرداری تاکید دارند طی دوره اخیر مدیریت شهری به هیچ عنوان مجوز جدیدی در محدوده ممنوعه خط شمال شهر تهران صادر نکرده است و با قطعیت با تخلفات ساخت‌وساز برخورد شده است؛ به این صورت که هر سازه متخلف در تراز بالای 1800 در منطقه 4، تراز بالای 1600 در منطقه 5 و تراز 1400 در منطقه 22 که دارای حقوق مالکانه بوده توسط شهرداری خریداری و تخریب شده و متعاقبا به فضای سبز تبدیل شده است.

کوه‌سازی علت کم آبی و ریزگرد

اسماعیل کهرم، مشاور رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست در توضیح چرایی ممنوعیت ساخت‌وساز در ارتفاعات خارج از محدوده خط شمال شهر تهران عنوان کرد: بارش برف و باران، ارتفاعات شمال پایتخت را به محلی برای شکل‌گیری منابع آبی تبدیل کرده که به راحتی درختان و بوته‌ها در آن می‌رویند و کمربند سبز پایتخت را برای حفاظت از محیط زیست شهر تهران شکل می‌دهند.

او با اشاره به مزایای شکل‌گیری کمربند سبز اظهار کرد: شاید بسیاری ندانند که اگر در ارتفاعات تهران بافت و پوشش جنگلی وجود داشت هرگز راهی برای وقوع گردوغبار در این شهر نبود. چراکه طبق بررسی‌های انجام شده هر هکتار جنگل، هفت تن ریزگرد را جذب می‌کند. به هر ترتیب، حدود شهر تهران به‌عنوان یک کلان‌شهر باید حفظ شود تا مناطقی که ریه‌های تهران هستند و تنفس را برای شهروندان ممکن می‌کنند حفظ شوند و باقی بمانند. او به ساخت دانشگاه علوم و تحقیقات در ارتفاعات غرب تهران اشاره کرد و افزود: طی چند سال گذشته در این محدوده علاوه بر سازه دانشگاه آزاد، ساخت و سازهای دیگر انجام شده است، این در حالی است که اگر یک فرد حقیقی در این تراز ساخت‌وساز کند اجازه به وی داده نمی‌شود.

کهرم با تاکید بر اینکه به خرج طبیعت، شهر تهران هر ساله در حال گسترش است، تصریح کرد: شهرهای بزرگ ما روزبه‌روز جمعیت بیشتری جذب خود می‌کنند و در نتیجه برای جای دادن مازاد جمعیت، حدود شهری‌شان نیز گسترش می‌یابد. این رویدادی است که عجیب و غیرقابل پیش‌بینی هم نبوده است.

مجوز جدید صادر نکردیم

پژمان پشم‌چی‌زاده، معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران درباره ساخت‌وسازهای ارتفاعات محدوده حصارک به «دنیای اقتصاد» گفت: بناهای جدیدی در این محدوده ساخته نشده است و موضوع ساخت دانشگاه آزاد مربوط به مجوزهای قدیمی صادر شده در شهرداری تهران است. او افزود: مجوز مربوط به ساخت دانشگاه آزاد به دهه 70 باز می‌گردد که در آن زمان به دانشگاه آزاد اجازه داده شد تا مرز مشخصی ساخت‌وساز انجام دهد، بخشی از این ساخت‌وسازها به تدریج طی این سال‌ها شکل گرفت. معاون شهردار تهران با اشاره به تخلفات برخی ساخت‌وسازهای انجام شده در این منطقه عنوان کرد: در منطقه 5 ساخت‌وساز در تراز بالای 1600متر ممنوع است، برخی از ساخت‌وسازهای اطراف علوم و تحقیقات آزاد بالاتر از تراز مجاز اعلام شده انجام شده است که هتل ساخته‌شده در این منطقه از جمله آنها است، از این رو موظف شدند این ساختمان طی سال‌های آینده به هیچ عنوان اجازه گسترش و نوسازی نداشته باشد. او با بیان اینکه تراز مجاز ساخت‌وساز در محدوده کوه‌های شمال و شرق حداکثر 1800 متر پیش‌بینی شده است، تصریح کرد: مدیریت شهری طی سال‌های اخیر هیچ مجوز جدیدی بالاتر از خط محدوده شمال تهران به ویژه در مناطق یک و چهار صادر نکرده است. پشم چی‌زاده افزود: حتی مواردی وجود داشته که در صورت مشاهده تخلف عملیات ساخت‌وساز متوقف شده و حقوق مکتسبه شهروندان توسط شهرداری خریداری شده و سپس تخریب و محدوده به فضای سبز تبدیل شده است.

مجوز دهه 70 اعتبار ندارد

اما محمدحقانی رئیس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران معتقد است: مجوزهای مربوط به دهه 70 نمی‌تواند پایه ساخت‌وسازهای دوره کنونی باشد. او با بیان اینکه بخشی از واحد دانشگاه علوم وتحقیقات درون محدوده وبخشی خارج از محدوده اصلی و در واقع داخل حریم شهر تهران است، به «دنیای اقتصاد» گفت: از این رو هر اقدامی که در خصوص ساخت‌وساز‌های این دانشگاه انجام گیرد باید با مجوز شهرداری تهران باشد و شهرداری نیز باید بر مبنای اسناد فرادستی یعنی طرح جامع و تفصیلی مجوز صادر کند. او ادامه داد: با توجه به اینکه در طول ده سال گذشته اتفاقات زیادی در شیوه مدیریت شهر تهران افتاده از جمله اینکه طرح جامع و تفصیلی تغییر کرده است باید هر نوع ساخت‌وساز جدید نیز برمبنای ضوابط جدید انجام شود. او تصریح کرد: هر پروانه ساخت‌وسازی که از سوی شهرداری تهران صادر می‌شود حداکثر به مدت دو سال اعتبار دارد و درصورتی که مالک خواهان ساخت‌وساز پس از دو سال باشد باید مجددا برای صدور مجوز ساخت اقدام کند از این رو اگر هم مجوزی برای ساخت‌وسازهای محدوده حصارک در چند سال گذشته صادر شده به تمدید تاریخ اعتبار از سوی مدیریت شهری نیاز دارد.

تصمیم آخر