این اقتصاددان در ادامه معنای تیول‌داری را تبیین می‌کند و در نهایت می‌گوید منابع اقتصادی ما در این سیستم اقتصاد مردمی غیردولتی! غارت شده است.

تیول‌داری و نوچه‌پروری چگونه اقتصاد ایران را در تله فساد انداخته است؟

هفته نامه تجارت فردا در این باره نوشت: در دوره حکومت آل‌بویه بر ایران اصطلاحی به نام «اِقطاع» رواج پیدا کرد که منظور از آن، واگذاری زمین به افراد نظامی در ازای خدماتی بود که این افراد ارائه می‌کردند. در زمان سلجوقیان این زمین‌ها علاوه بر اینکه به نظامیان داده می‌شد، در اختیار افراد دیگر نیز قرار می‌گرفت. با حمله ایلخانان مغول، تحولاتی در تشکیلات اراضی به وجود آمد و نظام اقطاع جای خود را به تیول‌داری داد. از دوره حکومت ایلخانان تا به قدرت رسیدن رضاشاه، تیول‌داری در ایران رایج بود.

تیول‌داران افرادی مورد عنایت شاهان بودند که از طرف شاه اختیار کامل منطقه یا سرزمینی را در دست می‌گرفتند. این تفویض به مفهوم واگذاری اختیار جان و مال رعایای این مناطق نیز بود. تیول‌داران در برابر لطف شاه می‌پذیرفتند بخشی از باج و خراج دریافتی خود را به دربار بپردازند. حدود نیم‌قرن گذشت و نظام شاهنشاهی در ایران برچیده شد اما تیول‌داری در ایران نه‌تنها از بین نرفت، بلکه گسترش هم یافت. البته نه به شکل سنتی‌اش بلکه شکلی مدرن به خود گرفت و در شکل سیاسی و اقتصادی روز‌به‌روز رشد کرد. تیول‌داری سیاسی به وضعیتی گفته می‌شود که در آن، گروه اندکی قدرت را در دست دارند و معادلات سیاسی را تعیین می‌کنند. این افراد به خاطر نفع خود حاضر هستند به هزینه جامعه هر سیاستی را پیاده کنند.

تیول‌داری اقتصادی نیز به وضعیتی گفته می‌شود که در آن، اقتصاد در گرو بنگاه‌های دولتی (بنگاه‌هایی که جایگزین شهر‌ها و استان‌ها شده‌اند) و مدیران این بنگاه‌ها قرار گیرد و مدیران این بنگاه‌های دولتی که امتیاز مدیریت این بنگاه‌ها را از سوی سیاستمداران دریافت می‌کنند، تعهد و مسوولیتی برای حفظ سرمایه‌های مادی و انسانی بنگاه ندارند و حرف‌شنوی آنها درباره ترکیب هیات مدیره و مدیران زیرمجموعه و همچنین پروژه‌های مربوطه، به معیار اصلی فعالیت‌هایشان تبدیل می‌شود.

گسترش این دو نوع از تیول‌داری مدرن، یعنی تیول‌داری سیاسی و اقتصادی در ایران طی چند دهه گذشته، از یک طرف بستر هر آنچه را که برای ریشه دواندن فساد در ایران نیاز بود فراهم کرد و از طرف دیگر به کلاینتالیسم، حامی‌پروری یا نوچه‌پروری دامن زد. منظور از کلاینتالیسم این است که فرد صاحب مال و قدرت با اهداف سیاسی و اقتصادی از نفوذ و امکانات خود استفاده کند تا افرادی را به عنوان نوچه در کنترل خود گیرد. نوچه به معنی عامل زیردست است و کسی که به حامی خود خدمت کند، منافع اقتصادی و سیاسی خواهد داشت. وقتی نوچه‌های سیاسی در مناصب مدیریتی قرار می‌گیرند، شرکت‌ها و بنگاه‌ها را به عنوان تیول خود می‌دانند و این‌گونه می‌شود که دیگر در اقتصاد شاهد تخریب خلاق و گسترش رقابت نبوده‌ایم. تیول‌داری و نوچه‌پروری عامل اصلی ریشه دواندن فساد در ایران است.

ریشه‌های تیول و تیول‌داری

تیول یا به انگلیسی فیف (fief) یا به لاتین فئودام (feudum)، عنصر مرکزی فئودالیسم است. در معنای سنتی، تیول، دارایی یا حقی است که از سوی حکومت به حکمرانان محلی، زمین‌داران و اشراف‌زادگان یا مردم عادی اعطا می‌شد و در ازای اعطای این دارایی یا حق، حکمرانان محلی، زمین‌داران و اشراف‌زادگان یا مردم عادی باید مقداری از درآمد خود را به حکومت می‌دادند. در واقع وقتی حکومت یک دارایی یا حق را به عده‌ای می‌داد، کاری به این نداشت که آنها قرار است چگونه از این دارایی یا حق برای درآمدزایی استفاده کنند و تنها چیزی که از آنها می‌خواست، مقدار مشخصی از ثروتی بود که در نتیجه اعطای این دارایی یا حق می‌توانست برای آنها تولید شود. به کل این فرآیند، تیول‌داری یا fiefdom می‌گویند. یکی از تفاوت‌های تیول‌داری با فئودالیسم در این است که تیول لزوماً قرار نیست زمین باشد، بلکه پست‌های حاکمیتی، حق بهره‌برداری از منابع طبیعی مانند معدن، جنگ یا دریا، انحصار در تجارت یا حق جمع‌آوری مالیات نیز همگی انواعی از تیول هستند. در روم باستان، عایدی (benefit) زمینی بود که به عنوان جایزه یا هدیه به افراد خاص داده می‌شد تا در آن زمین زندگی کنند و در ازای این هدیه یا جایزه، به دربار خدمت کنند. در اسناد لاتین اروپایی مربوط به قرون وسطی، به زمینی که در ازای خدمتی خاصی به دربار به افراد مختلف اعطا می‌شد نیز عایدی (به لاتین beneficium) گفته می‌شد.