رادیو فردا: ضمن اعلام خبر برگزاری یک رزمایش دفاع هوایی در ماه مهر (یا آبان)، فرزاد اسماعیلی فرمانده قرار‌گاه خاتم‌الانبیا، واحد دفاع هوایی جمهوری اسلامی، طی یک کنفرانس مطبوعاتی در تهران از طراحی یک سامانه دفاع موشکی، «پیشرفته‌تر از سیستم روسی اس-۳۰۰»، خبر داد.

سامانه دفاع موشکی اس-۳۰۰ نوع پیشرفته شبکه دفاع موشکی موسوم به اس-۲۰۰ ساخت روسیه است که طی دو دهه گذشته در اختیار ایران قرار داشته و اینک در ردیف سلاح‌های منسوخ شده است.

به منظور ارتقاء قابلیت دفاع از تاسیسات اتمی و پاره‌ای زیرساخت‌های شهری، جمهوری اسلامی با استفاده از درآمدهای ارزی افزایش یافته نفت خام، در سال ۲۰۰۷ قرارداد خرید شش مجموعه از سامانه دفاع موشکی موسوم به اس- ۳۰۰ را به ارزش ۸۰۰ میلیون دلار با روسیه نهایی کرد و از این بابت اندکی بیش از ۱۶۶ میلیون دلار به عنوان پیش‌پرداخت در اختیار مسکو قرار داد.

اما در سپتامبر سال ۲۰۱۰ مدودیف، رئیس جمهور وقت روسیه، با استناد به قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت علیه ایران، فروش سیستم یاد شده و همچنین ادوات نظامی دیگر مانند هواپیما‌های جنگی، هلی‌کوپتر و نفربر زرهی به جمهوری اسلامی را ممنوع ساخت.

ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور کنونی روسیه، نیز فرمان مدودیف مبنی بر منع فروش سلاح‌های یاد شده به ایران را بعد از وی تنفیذ کرد.

حال جمهوری اسلامی ضمن تهدید به پیگیری «نقض قرار قانونی توسط روسیه» از آن کشور خواستار پرداخت بیش از ۴ میلیارد دلار خسارت شده است.

سامانه‌های قدیمی

در نیمه دهه هشتاد ایران یک سامانه برد کوتاه موشکی موسوم به ام-تور ۱ را به ارزش ۶۸۰ میلیون دلار از روسیه خریداری کرده بود.

در سال ۱۹۹۷ ایران اعلام داشت سامانه دفاع موشکی موسوم به اس-۲۰۰ (ساخت کارخانه آلماز که تولید سامانه اس ۳۰۰ را نیز بر عهده دارد) در اختیار گرفته است. در سال ۲۰۱۰ وزارت دفاع ایران اعلام داشت کیفیت سامانه موشکی اس-۲۰۰ را ارتقاء داده است.

سامانه برد بلند موشکی موسوم به اس-۲۰۰، مانند سامانه برد کوتاه ام-تور ۱، در دهه ۶۰ طراحی و در دهه ۷۰ به تولید رسیده و اینک در ردیف سلاح‌های دفاعی منسوخ شده در جهان قرار دارد.

سامانه اس-۲۰۰ در اختیار ایران که تعداد دیگری از کشور‌ها مانند هند، سوریه، ترکمنستان، لیبی، اوکراین و بلغارستان نیز آن را خریداری کرده‌اند نمونه ابتدایی و مشابه سامانه پیشرفته اس-۳۰۰ محسوب می‌شود.

در سیستم پرتابی سامانه قدیمی اس-۲۰۰ از موشک‌های مختلف استفاده می‌شود و بر اساس نوع موشک مورد استفاده، برد آن از ۱۵۰ تا ۲۷۰ کیلومتر ارزیابی شده است.

سامانه موشکی تازه‌تر

سامانه دفاع موشکی موسوم به اس-۳۰۰ قادر به هدف‌گیری موشک‌های مهاجم کروز، موشک‌های بالستیک و هواپیماهای دور پرواز جنگنده است. در این سامانه موشکی که قادر به مقابله همزمان با چند هدف است در شناسایی هدف‌ها و هدایت آنها از رادارهای ثابت و متحرک و همچنین ظرفیت ارتباطات ماهواره‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد.

علاوه بر منابع غربی، منابع نظامی غیررسمی روسیه (مسئولان سابق یا بازنشسته) نیز تاکنون به دفعات اعتبار فنی اظهارات مسئولان نظامی ایران را در مورد ساخت بومی سامانه اس-۳۰۰ مورد تردید قرار داده و خاطرنشان ساخته‌اند که تولید بومی چنین سامانه‌ای دور از ظرفیت‌های فنی کنونی ایران است.

روسیه طی ده سال گذشته به منظور بهبود بخشیدن به شبکه دفاع موشکی خود، سامانه‌های موثر‌تر از اس-۳۰۰ موسوم به اس-۴۰۰ و اس-۵۰۰ را تولید کرده و در حال افزایش ظرفیت استفاده از آنهاست.

سامانه دفاع موشکی موسوم به اس ۳۰۰ علاوه بر قدرت مقابله با هواپیماهای جنگنده مهاجم، وسیله دفاعی مناسبی برای مقابله با موشک‌های کروز است که در ارتفاع پائین پرواز می‌کنند.

سامانه اس-۳۰۰ بیشتر در اروپای شرقی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اگرچه کشورهایی مانند هند نیز آن را خریداری کرده‌اند. این سامانه در اختیار کرواسی نیز قرار داشت، ولی گزارش‌هایی حاکی از فروخته شدن این سامانه در سال ۲۰۰۴ به خارج و حمل آن به آمریکا است.

یونان تنها کشور اروپای غربی است که چنین سامانه‌ای را در اختیار دارد. این سامانه در جزیره کرت نصب شده و پاره‌ای گزارش‌ها حاکی از تمرین نیروهای اسرائیلی در خاک یونان برای آزمودن روش‌های گریز از این شبکه است.

نیرو‌های ناتو نیز به صورت جداگانه برای مقابله با این شبکه دفاع موشکی تاکنون تمرین‌های متعددی برگزار کرده‌اند.

در ماه اکتبر سال ۲۰۱۰ کره شمالی در یک مانور نظامی یک سیستم دفاع موشکی را به نمایش گذاشت و مدعی شد که این سیستم در داخل کره ساخته شده و قادر است هواپیماهایی را در شعاع ۳۰ تا ۹۰ کیلومتر هدف قرار دهد.

در آن تاریخ منابع خبری ژاپن شباهت‌های ظاهری این سامانه با شبکه اس-۳۰۰ را مطرح ساخته و نسبت به منبع اصلی ساخت این سامانه ابراز تردید کردند.

در همین حال همزمان با برگزاری کنفرانس مطبوعاتی فرزاد اسماعیلی فرمانده دفاع موشکی جمهوری اسلامی، ایران از انجام همکاری‌های فنی پیشرفته با کره شمالی خبر داد.

از این لحاظ یافتن منبع اولیه «طراحی و تولید» موشک‌های اس-۳۰۰ برای هر دو کشور ایران و کره شمالی و یا منبع ثانوی آنها (همکاری‌های مشترک) می‌تواند موضوع تحقیق مراکز اطلاعاتی و امنیت نظامی قرار بگیرد.

بهبود ظرفیت دفاع هوایی

بعد از انقلاب و به دلیل قطع رابطه با آمریکا دکترین دفاع هوایی ایران تغییر کرد و تکیه اصلی این شبکه بر واحد‌های ثابت (موشک‌های زمین به هوا و توپ‌های ضد هوایی) قرار گرفت.

علاوه بر ساخت گونه‌های موشکی، ایران اخیرا نمونه‌هایی از توپ‌های ضد هوایی خودکار (توپ ۳۵ میلیمتری سماوات) را تولید کرده است. ایران اخیرا اعلام داشت که تعدادی از توپ‌های ضد هوایی ۳۵ میلیمتری را در غرب کشور مستقر کرده است.

دو نمونه از توپهای ضد هوایی ایران با استفاده از الگوهای روسیه (ک اس-۱۹) ساخته شده است.

بعد از ساقط شدن یک فروند هواپیمای فانتوم ترکیه توسط دفاع ضد هوایی سوریه در آب‌های مدیترانه، منابع خبری نزدیک به سپاه پاسداران ایران مدعی شدند که هواپیمای ترک با استفاده از توپ‌های ۲۳ میلیمتری خودکار ساخت ایران که در سال ۲۰۱۰ در اختیار سوریه قرار داده شده هدف قرار گرفته است.

ظاهرا هواپیمای ترک به منظور پرهیز از ردیابی شدن در ارتفاع یکصد متری پرواز می‌کرده و هدف توپ ضد هوایی خودکار قرار گرفته است.

ماه گذشته ایران ساخت یک پایگاه دفاع هوایی در غرب کشور (آباده) را آغاز کرده که تا مرحله پایانی برای تجهیز آن بالغ بر ۳۰۰ میلیون دلار هزینه خواهد شد.

در حال حاضر ایران ۱۷۰۰ دستگاه توپ هوایی خودکار، نیمه خودکار و مکانیکی در اختیار دارد و بار اصلی دفاع هوایی ایران به شیوه دهه ۶۰ بر عهده این مجموعه است.

تولید بومی «باور ۳۷۳»

در فاصله سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۲ ایران شش واحد راداری موسوم به جی-وای-۱۴ را از چین (موسسه ملی صادرات و واردات اکترونیک) خریداری کرد و تدریجا با استفاده از قطعات وارداتی در داخل به نمونه‌سازی آنها پرداخت.

در نوامبر سال ۲۰۱۰ ایران برای نخستین بار از ساخت سامانه موشکی اس- ۳۰۰ خبر داد. آقای اسماعیلی در اظهارات روز دوشنبه خود در تهران مدعی شد که ایران سال گذشته از نظر طراحی سامانه موشکی اس-۳۰۰ در خانه اول قرار داشت، حال آن که دو سال پیش از ساخت این سامانه خبر داده بود.

اینک از زبان فرمانده دفاع هوایی که مسئولیت او ظاهرا استفاده عملیاتی از تجهیزات تحویل شده است و نه طراحی و تولید ساخت آنها، ایران از ۳۰ درصد پیشرفت در طراحی و ساخت سامانه‌ای پیشرفته‌تر از اس-۳۰۰ در طول یک سال خبر می‌دهد.

پاره‌ای از ناظران نسبت به کاملا بومی بودن سامانه موشکی باور ۳۷۳ ابراز تردید می‌کنند. به دلیل رشد محدود در صنایع نظامی، ایران برای تولید یک سامانه راداری و موشکی درهم تنیده، در بهترین شرایط نیازمند یک سیستم پایه مشابه وارداتی از روسیه یا چین و دوباره‌سازی آن با استفاده از قطعات خارجی است.

حتی در شرایطی این‌چنینی نیز طراحی و تولید سامانه‌ای با پیچیدگی اس ۳۰۰ در طول دو سال حتی برای کشورهای ابداع‌کننده این سامانه نیز زمان کوتاهی است. تولید سامانه اس ۳۰۰ بعد از آغاز طراحی بیش از ۱۲ سال به طول انجامید.