بازمانده قصر جمیلان، در گیرودار کارگاه‌های نجاری

سرای جمیلان در حالی در معرض بی‌توجهی و تخریب‌های تدریجی قرار گرفته که این بنا یکی از بازمانده‌های دوره ساسانی و اثر شاخص دوره صفوی است. هم‌اکنون مرمت ناهمخوان و غیراصولی و تغییر کاربری بنا به کارگاه نجاری و چوب‌فروشی این بنا را از اصالت تاریخی‌اش دور کرد‌ه‌است.

‌خبرگزاری میراث‌فرهنگی ـ‌گروه میر اث‌فرهنگی ـ‌ سرای تاریخی جمیلان از آثار دوره صفوی است که هرچند می‎گویند بنیان و تاریخ آن به دوران ساسانی باز می‌گردد اما به‌و اسطه بی‌توجهی سازمان اوقاف و سازمان میراث فرهنگی وضعیتی روی به ویرانی دارد. این بنا، بازمانده قصر جمیلان بوده که در محله تاریخی سنبلستان اصفهان قرار گرفته‌ است. محله سنبلستان پیش از اسلام «سنبلان» نامیده می‌شد و از روستاهای منطقه «سپاهان» بود. در دوره پس از اسلام با بزرگ‌تر شدن سپاهان، این روستا یکی از محله‌های اصفهان به شمار رفت و به دنبال محصورشدن شهر، در داخل حصار شهر قرار گرفت.

به‌گزارش CHN، سرایﺟﻤﯿﻼن درحالی تبدیل به‌کارگاه نجاری و مغازه چوب‎فروشی شده‎است که با مرمت اصولی می‌توانست به مکان فرهنگی و گردشگری تغییر کاربری دهد.

به‌گفته "شاهین سپنتا"، فعال میراث‌فرهنگی، افزون بر جنبه‌های فرهنگی و تاریخی سرای جمیلان، این بنا بخشی از ﻣﺤﻮر ﺗﺎرﯾﺨﯽ «ﻋﺘﯿﻖ- ﺟﻤﺎﻟﻪ» به شمار می‌آید. این محور از ﺿﻠﻊ ﺷﺮﻗﯽ ﻣﯿﺪان ﻋﺘﯿﻖ ﺷﺮوع ﻣﯽ‌ﺷﻮد و ﺑﺎ ﻋﺒﻮر از «ﻣﺤﻠﻪ ﺟﻤﺎﻟﻪ» و «ﮐﺎروان‌ﺳﺮای درب زﻧﺠﯿﺮ» و «ﺑﺎزار ﺣﺎج ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻌﻔﺮ» ﺑﻪ «سرایﺟﻤﯿﻼن» ﺧﺘﻢ ﻣﯽ‌ﺷﻮد.

مهدی فقیهی، پژوهش‌گر میراث فرهنگی، درباره وضعیت نگران‌کننده سرای جمیلان و آسیب‌هایی که در سال‌های اخیر به آن وارد شده می‌گوید: «در سال‌های اخیر ساختار زیبای این بنا دچار دخل و تصرف زیادی شده، چنان که "اشکوب" فوقانی آن به طور کامل از میان رفته و بخش‌های تحتانی آن نیز به صورت ناشیانه و ابتدایی دست‌کاری و مرمت شده است».

وی ‌به سیم‌کشی‌های غیر اصولی در اطراف ساختمان، تعویض در و پنجره‌های چوبی حجره‌ها، ناهمخوانی بخش‌های مرمت شده با یکدیگر، تعمیرات بی‌قاعده‌ای که هر کدام به شکل و شمایلی متفاوت توسط مالکان و صاحبان حجره‌ها صورت گرفته اشاره کرد که به‌وضوح به اصالت بنای تاریخی جمیلان آسیب رسانده‎است.

همچنین سپنتا می‌گوید: «هرچند که اسفندیار حیدری پور مدیر کل پیشین میراث فرهنگی اصفهان در پاسخ به نگرانی‌های موجود درباره وضعیت سرای جمیلان گفته بود: "موضوع کاروان‌سرای جمیلان را دنبال خواهم کرد" اما عمر کاری او وصال نداد تا این وعده خود را عملی کند و با این که این بنا پرونده وقفی نیز دارد، ولی تاکنون سازمان اوقاف و سازمان میراث فرهنگی برای نجات بخشی آن اقدام موثری انجام نداده‌اند.

تاریخ و سرگذشت این بنا به دوران ساسانیان و زمانی‌که خسرو پرویز (590 -628 م) پادشاه ساسانی، قصری باشکوه و زیبا برای همسرش «شکر اسپهانی» در این محل ساخت، باز می‌گردد.

نظامی گنجه‌ای، داستان دلبستگی خسرو پرویز به شکر را در منظومه «خسرو و شیرین» زیر عنوان «شنیدن خسرو، اوصاف شکر اسپهانی را» چنین بازگو می‌کند که در آن زمان در سپاهان بانویی زیباروی، خنده‌روی، پاکدامن، شیرین‌زبان و زیرک به نام «شکر» بود که مهمان‌خانه‌ای داشت:
شکرنامی که شکّر ریزد او بود / نباتی کز سپاهان خیزد او بود

چون آوازه شکر به خسرو پرویز رسید او که پس از درگذشت همسرش مریم، از به‌دست آوردن دل شیرین ناامید شده‌ بود برای دیدار روی شکر به اسپهان آمد، دل به او بست و او را به همسری برگزید.
چو خسرو بر سر کوی شکر شد / سپاهان، قصر شیرینی دگر شد

به این ترتیب خسروپرویز در کوی شکر، کاخی برای او بنا می‌کند که سال‌ها بعد و در دوره سلجوقیان، «قصر جمیلان» جای قصر شکر را می‌گیرد.

«قصر جمیلان» در محله اعیان‌نشین سنبلان و در میان باغی بزرگ، ساخته شد که در میان اهالی محل به «قصر چنبلان» یا «قصر چملان» مشهور شد و هنوز بقایای سردر ورودی و دیوارهای آن در همین محل قابل تشخیص است.

در دوره‌های تاریخی بعد، قصر جمیلان به صورت متروکه درآمد تا این که در دوره صفوی تخریب شد و باغ آن تفکیک گردید و سازه‌های جدیدی از مدرسه تا مغازه و خانه در داخل محوطه برجای مانده، بنا شد.

بنای فعلی «سرای جمیلان» یکی از این بناهاست. سرای جمیلان بازمانده از دوره صفوی است و در سال 1377 با شماره 1989 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

با این‌حال سپنتا با تاکید براینکه سرگذشت دور و دراز سرای جمیلان که روزگاری پناهگاه مردمان خسته از راه بود، امروز از یادها رفته، و این بنای تاریخی روز به روز بیشتر در زیر غباری از بی‌توجهی مدفون می‌شود.

سرای جمیلان فعلی با کارکردی تجاری، در گذشته دارای دو طبقه مجزا از یکدیگر بوده که حجره‌های تحتانی برای عرضه یا انبار کالا و اشکوب فوقانی جهت استراحت و امور دفتری مالکان حجره‌‌ها بوده‌است.