نگرانی‌ها از سيستم گازكشی تهران

شرق: مشكلات و ترس تهراني‌ها درباره زلزله و تن لرزه‌هايي كه بعد از شنيدن اين اخبار مي‌شنيدند كافي نبود، حالا خطر كنتورهاي تفكيكي و افزايش حجم لوله‌هاي گاز هم به آن اضافه شد. خطري كه چندي پيش مردم به عنوان راه‌حل براي كاهش قيمت قبض‌هاي گازشان از آن استفاده مي‌كردند.
به اين ترتيب كه تفكيك كنتورهاي گاز كه بعد از جريان هدفمند‌سازي يارانه براي به صرفه بودن مخارج خانوارها صورت گرفت، ريسك خطر را در اين واحد‌ها بالا برد. چراكه مركز خطر از موتورخانه‌هاي مركزي برداشته و با«پكيج‌ها» به داخل هر واحد ساختمان برده شد.
آتش‌نشاني از جمله سازمان‌هايي است كه از اين موضوع ابراز نگراني مي‌كند. داوود براتي، معاونت پيشگيري اين سازمان در اين‌باره مي‌گويد: «تفكيك كنتورهاي گاز كه بعد از جريان هدفمندي‌سازي يارانه‌ها براي به صرفه بودن مخارج خانوارها صورت گرفت، باعث شد كه هر مجتمع با حدود 20 واحد مسكوني به پالايشگاه شبيه شود. به اين صورت كه افراد در قسمت خروجي و راه فرار ساختمان با انبوهي از كنتور و لوله‌هاي گاز مواجه مي‌شوند.» پكيج‌ها و آب‌گرم‌كن‌ها باعث شده تا لوله مركزي برداشته شود و جاي خود را به حجم بيشتري از لوله‌هاي گاز بدهد كه ريسك خطر را هم بيشتر مي‌كند. براي مثال حتي امكان دارد افراد با سوراخ كردن ديوار منزل به اين لوله‌ها آسيب بزنند، چراكه حجم لوله‌ها و طول آنها زياد است و در همه جاي ساختمان پخش شده است. اگر اين كنتورهاي تفكيكي در جاي مناسبي به كار رود شايد منطقي به نظر برسد ولي قرار دادن آنها در مسير فرار افراد ساكن در آپارتمان به هيچ عنوان كار عقلاني نيست. البته به گفته حسين كه كنتورهاي تفكيكي براي ساختمان‌ها نصب مي‌كند، كنتور گاز، خودش سيستمي دارد كه در مواقع زلزله يا آتش‌سوزي، به طور خودكار، گاز را قطع مي‌كند. خودكار عمل كردن كنتورهاي گاز به فيوز گازي و شيرهاي ايمني معروف است كه هرچند در استاندارد جهاني نكته‌اي عادي به حساب مي‌آيد اما به گفته معاون پيشگيري سازمان آتش‌نشاني، اين موضوع به طور كامل در ايران جا نيفتاده است تا بتوان در زمان ريسك و خطر، از آن استفاده كرد. در دنيا استاندارد لوله‌كشي گاز، ضوابط سفت و سختي دارد. اتصالات، طول و قطر لوله‌ها و... از مباحث مهمي است. معمولا خود كنتور‌هاي گاز نشتي مختصري دارند كه به راحتي مي‌توان از بوي گازي كه اين كنتورها مي‌دهند اين موضوع را تشخيص داد. زماني كه كنتور نمي‌تواند اين نشتي را تشخيص دهد پس نمي‌توان اميد زيادي هم داشت كه در زمان خطر، گاز را به طور خودكار قطع كند. در نتيجه بهتر است كه مسير‌هاي فرار با كنتورها و لوله‌هاي گاز مسدود نشود. مسير خروج بايد امن و عاري از هرگونه خطر باشد. ولي زماني كه لوله‌هاي گاز و كنتور در مسير خروجي قرار مي‌گيرد مسير از ايمن بودن خارج مي‌شود. تجربه نشان داده است كه آتش‌سوزي‌هايي در تهران اتفاق افتاده كه مردم به دليل همين رعايت نكردن موارد ايمني جان خود را از دست داده‌اند. بحث جانمايي كنتور‌هاي گاز در مسير‌هاي خروجي و فرار، در مبحث 17 قانون و مقررات ملي ساختمان اين‌گونه بيان شده است كه در صورت وجود هواي دايمي، نصب كنتور در پاگرد مجاز است. به عبارتي اگر هواي دايمي جريان داشته باشد، گاز متراكم نمي‌شود و مشكلي هم به وجود نمي‌آيد. براي سازمان نظام مهندسي، كيفيت مهم‌تر از نام كشور توليد‌كننده است. به همين دليل دبیر کمیته اجرایی گاز استان تهران مي‌گويد: «در مورد لوله‌هاي چيني بايد گفت كه ما با اسم كالا، كاري نداريم. براي ما كيفيت مهم است. اگر مالكان و لوله‌كش‌ها از لوله‌هاي چيني ارزان استفاده مي‌كنند دليل بر بي‌كيفيت بودن اين محصول نيست. اين ارزان بودن بيشتر به ضخامت لوله‌ها برمي‌گردد. چراكه جنس لوله‌هاي گاز از فولاد است و قيمت فولاد هم كيلويي سنجيده مي‌شود. در نتيجه مجري يا مالك از لوله‌هايي با ضخامت كمتر كه وزن پايين‌تري دارند، استفاده مي‌كند تا هزينه‌ها ارزان‌تر تمام شود.» سازمان نظام مهندسي هم مي‌گويد ما فقط مجري قانون و مقررات ملي ساختمان هستيم و مرجع ما دفتر تدوين مقررات ملي ساختمان است كه زير نظر وزارت مسكن و شهرسازي است. به گفته اميرخاني مشكل مهم ديگري كه تمام اين مسايل را به وجود مي‌آورد، مادام‌العمر بودن تاييديه‌هاي گاز است. در حالي‌كه مثلا دودكش ساختمان بعد از 10 سال مي‌پوسد.
پيشنهاد سازمان نظام مهندسي به وزارت مسكن اين است كه تاييديه‌ها را سه ساله كند. خانه‌ها خريد و فروش مي‌شوند، شخصي دوست دارد در خانه‌اش شومينه كار گذارد، بخاري و لوله شوفاژ اضافه كند اين كار بايد با مجوز انجام شود. همان‌طور كه براي عوارض شهرداري و... بايد استعلام گرفت، استعلام و تاييد و بازرسي دوباره گاز مي‌تواند حوادث را كاهش دهد. آتش‌سوزي، تنها پيامد اين لوله‌كشي‌هاي غيراستاندارد نيست. چراكه به گزارش جام‌جم آنلاين و به گفته افشين رفيعي، كارشناس ارشد مكانيك تاسيسات و بازرس شركت ملي گاز ايران، افزايش كنتورهاي تفكيكي و حجم زياد لوله‌هاي گاز رابطه مستقيمي با افزايش آمار فوت‌شدگان مرگ خاموش در سراسر كشور داشته است. به گفته او طي سال‌هاي 89 و 90 شاهد افزايش 50‌درصدي تقاضا براي استفاده از خط لوله گاز شهري بوده‌ايم كه احتمال اين مسمويت‌ها نيز با افزايش آمار مشتركان گاز بي‌ارتباط نبوده است. در همين زمينه هم سازمان پزشكي قانوني، آمار مرگ ناشي از مسموميت با گاز منوكسيدكربن در سال 90 را با افزايش 4/23‌درصدي بيان كرده است. روابط عمومي و امور بين‌الملل سازمان پزشكي قانوني كشور، در 10سال گذشته بيشترين آمار مرگ ناشي از مسموميت با گاز را مربوط به سال 1386 مي‌داند. البته پس از آن در سال‌هاي 87 و 88 شاهد كاهش قابل توجه مرگ ناشي از اين نوع مسموميت بوده‌ايم اما مجددا در سال‌هاي 89 و 90 كه همزمان با هدفمندي يارانه و كنتورهاي تفكيكي بوده، آمار مرگ‌هاي ناشي از مسموميت با گاز منوكسيدكربن هم افزايش داشته است. بيشتر شركت‌هايي كه كار تفكيك كنتور را انجام مي‌دهند مي‌گويند با تاييد سازمان نظام‌مهندسي كنتورهاي گاز را در قسمت خروجي و پكيج‌ها را در داخل منازل قرار مي‌دهند. به همين دليل به گفته براتي بحث طراحي و جانمايي دستگاه‌ها، طراحي موتورخانه‌هاي مركزي، كيفيت دستگاه‌هاي گازسوز نياز به بازنگري و تكميل دارد. درغيراين‌صورت رويكردي كه در بازار است و تبديل شدن تمام مجتمع‌هاي مسكوني به «پالايشگاه»، در آينده مشكلات زيادي را به بار مي‌آورد. البته دبیر کمیته اجرای گاز استان تهران می‌گوید: تا به امروز گزارشي مبني براينكه تلفات و مسموميت با كنتور‌هاي تفكيكي كه سازمان ما مجوز داده باشد، اعلام نشده است. او همچنين مي‌گويد: «تلفات جاني كه گفته مي‌شود در سال 89 و 90 افزايش داشته ربطي به تفكيك كنتور‌ها بعد از هدفمند‌سازي يارانه‌ها ندارد. چراكه در بررسي‌هاي كارشناسانه ما تمام اين تلفات مربوط به مجوز‌هايي بوده كه شركت ملي گاز تاييد كرده است. بيشتر كشته‌ها و مسموميت‌ها با منوكسيدكربن، مربوط به كنتور‌ها و لوله‌كشي‌هايي بوده كه مجوز‌هاي آن در سال‌هاي 82 تا 85 صادر شده كه سازمان نظام مهندسي اصلا وجود نداشته است.» به گفته اميرخاني، حتي در مواردي كه كار به محاكم قضايي كشيده شده، دادگاه، مسوولان شركت ملي گاز را مسوول دانسته است. سال 89 همزمان با هدفمند كردن يارانه‌ها، 13‌هزار تقاضاي مردمي براي كنتور‌هاي تفكيكي گاز به وجود آمد كه دبير كميته اجرايي گاز استان تهران سازمان نظام مهندسي درباره آن مي‌گويد: «از اين 13‌هزار، با بررسي‌هاي فني و كارشناسانه، سازمان تنها براي چهارهزار مورد مجوز صادر كرده است. پس 9‌هزار تقاضا را تاييد نكرديم. چراكه به هيچ عنوان خانه‌ها استاندارد نبودند. اين 9‌هزار تقاضا هيچ راه ديگري براي مجوز گرفتن ندارند مگر اينكه غيرقانوني كنتور‌ها را نصب كرده باشند.» در حال حاضر هم يك‌ميليون تا يك‌ميليون و 200‌هزار مشترك گاز در تهران وجود دارد. به گفته او، سازمان نظام مهندسي حق ورود به خانه‌ها را ندارد تا بتواند ايمن بودن لوله‌كشي‌هاي گازي را بسنجد. ولي زماني كه بحث تفكيك كنتور‌ها پيش آمد، سازمان نظام مهندسي تازه متوجه شد كه تا چه ميزان لوله‌كشي‌هاي گاز ساختمان‌ها غيراستاندارد هستند. رعايت نكردن ايمني در ساخت‌وساز تا جايي پيش رفته است كه براتي مي‌گويد: «مقررات ملي ساختمان و مبحث آيين‌نامه‌ها بايد بازنگري شود. از واحد‌هايي كه متراژ پاييني دارند بايد پكيج را حذف كرد يا به خارج از واحد انتقال داد. زماني كه پكيج‌ها در داخل ساختمان قرار دارد، هواي داخل خانه را آلوده ‌كرده و خطر نشت گاز، آتش‌سوزي و انفجار را افزايش مي‌دهند.» گاز شهري از جمله مواد شيميايي خطرناك محسوب مي‌شود. تركيب خاص و اصلي آن متان است. اين گاز در فضاي بسته وقتي با هوا تركيب شود، در اختلاط حجمي حدود پنج تا 15‌درصد كافي است با منبع حرارتي ناچيزي در تماس باشد تا انفجاري بزرگ اتفاق بيفتد. يكي از كانون‌هاي پرخطر شهر تهران، خطوط گاز شهري آن است كه اوايل دهه 60 از جنوب شهر تهران، يعني محله‌هاي خاني‌آباد و خزانه بخارايي شروع شد. معاون پيشگيري سازمان آتش‌نشاني در اين‌باره مي‌گويد: «با توجه به قدمت لوله‌كشي گاز در شهر تهران، اگر اين لوله‌كشي‌ها به‌درستي انجام نشده باشد با توجه به تغييراتي كه شركت‌هاي مختلفي مانند آب و فاضلاب يا شهرداري و... در زيرساخت‌ها و زير آسفالت‌ها انجام مي‌دهند احتمال اينكه آسيبي به اين لوله‌ها وارد شود، وجود دارد.» به گفته او موارد زيادي شبيه اين قبيل حوادث اتفاق افتاده است. تهران نيز در معرض خطر زلزله قرار دارد. با توجه به گسل‌هايي كه در تهران وجود دارد، اين خطوط گاز مي‌تواند اثرات زلزله را تشديد كند. زلزله‌اي كه اگر با هفت ريشتر اتفاق بيفتد به گفته مرتضي تمدن، استاندار تهران، بايد گفت «تهران در آتش» است. البته به گفته او شبكه گاز استان تهران در برابر زلزله تا جايي كه امكان داشته مقاوم‌سازي شده است. اگر مشكل قدمت اين لوله‌كشي‌ها، حجم لوله‌هاي گاز و كنتورها هم كنار گذاشته شود، به زلزله و مقدار ريشتر آن هم توجه نشود، باز هم موضوع قابل توجه ديگري مي‌ماند كه باعث نگراني‌هاي خاصي در اين زمينه شده است. اين نگراني، وارد كردن لوله‌هاي چيني به بازار ايران است. لوله‌هايي كه به قول معاونت پيشگيري سازمان آتش‌نشاني، ايمني آنها به طور كامل بررسي نشده است. البته به گفته حسين كه كار لوله‌كشي گاز انجام مي‌دهد، ابزار و وسايل ايراني كيفيت بهتري نسبت به اجناس چيني دارند ولي قيمت ابزارهاي چيني 25 تا 30‌درصد ارزان‌تر از اجناس ايراني است. داوود براتي، معاون پيشگيري سازمان آتش‌نشاني در اين‌باره مي‌گويد: «نكته‌اي كه سازمان آتش‌نشاني را نگران كرده، اين است كه ايمني لوله‌هاي چيني وارد بازار شده هنوز به طور كامل بررسي نشده است. متصديان لوله‌كشي‌هاي گاز و مالكان هم به علت ارزان بودن از آن استفاده مي‌كنند.»
به گفته براتي، شركت گاز مي‌گويد فقط تا علمك و كنتور‌هاي گاز مسووليت دارد در حالي كه شركت گاز بايد به لوله‌ها و اتصالاتي كه وارد ساختمان‌ها مي‌شود هم توجه كند. او همچنين بحث ايمني در گاز را يك حلقه مي‌داند كه از سازمان نظام مهندسي تا وزارت بازرگاني، همه بايد به آن توجه كنند؛ نگراني‌اي كه مسوولان شركت ملي گاز حاضر به صحبت كردن درباره آن نشدند! هر سازماني، ارگاني ديگر را در بروز مشكلات و نگراني‌ها مقصر مي‌داند. كارشناس شركت ملي گاز، كم‌كاري سازمان نظام‌مهندسي كشور را در بالا رفتن آمار مسموميت شهروندان تاثير‌گذار مي‌داند. سازمان آتش‌نشاني متصدياني كه اجازه ورود لوله‌ها و اتصالات چيني را مي‌دهند و به طور كامل هم ايمني آنها را بررسي نمي‌كنند را دخيل مي‌داند. البته آتش‌نشاني مقررات ملي ساختمان را هم بي‌تاثير نمي‌داند.
مهران كه لوله‌كشي گاز را در ساختمان‌ها انجام مي‌دهد و در بعضي شرايط كنتور تفكيكي هم وصل مي‌كند به اين هشدار‌ها اهميت نمي‌دهد و مي‌گويد: «حالا مگه همه چيز زندگي ما درست و از روي حساب و كتاب است كه به اين لوله‌هاي گاز و كنتورهاي تفكيكي پيله كرده‌ايد! مهم اين است كه ما مجوزمان را از سازمان نظام مهندسي مي‌گيريم و كار مي‌كنيم.»