افزایش سرعت اینترنت؛ یک شمشیر با دو لبه‌ تیز

بررسی تبعات افزایش سرعت اینترنت در ایران؛

سایت الف: باید به این سؤال پاسخ داد که افزایش سرعت اینترنت چه میزان سبب انتقال سریع و خارج از کنترلِ اخبار و اطلاعات امنیتی کشور به بیرون می‌شود؟ فارغ از صحت این برداشت، باید توجه داشت که افزایش سرعت اینترنت می‌تواند عامل تأثیرگذاری در انتقال سریع اخبار داخلی به جریان جهان باشد؛ حوادثی که شاید ناخوشایند و بعضاً به صلاح نباشند ...

آسیب‌شناسی این موضوع که چرا هنوز در ایران سرعت اینترنت به حد مطلوبی نرسیده و حتی گاهی با قطعی روبه‌روست نکته‌ی تازه‌ای نیست، اما در این گزارش با بررسی تبعات افزایش سرعت اینترنت از ابعاد مختلف به پاسخ این سؤال پرداخته‌ایم که افزایش سرعت اینترنت در ایران خوب است یا بد.

آنچه در این چند سال، به عنوان تنها دلیل برای محدودیت سرعت اینترنت مطرح می‌شد، کافی بودن این پهنای باند برای کاربران خانگی از دیدگاه مسئولین بود. اگرچه می‌توان گفت این سرعت برای خواندن ایمیل‌ها یا دیدن صفحات وب کافی است، اما همه‌ی ما می‌دانیم که تنها کاربرد اینترنت خواندن ایمیل، اخبار متنی سایت‌های خبری یا کتاب نیست. به‌روزرسانی سیستم عامل، نرم‌افزارهای آنتی‌ویروس و دریافت نسخه‌ی جدید نرم‌افزارهای پرکاربرد، به خصوص از آنجا که به امنیت اطلاعات کاربران مرتبط است، نیازی مهم به شمار می‌رود که با توجه به حجم چند ده مگابایتی بسته‌های به‌روزرسانی و نسخه‌های جدید نرم‌افزارها، با سرعت فعلی اینترنت، وقت زیادی را از کاربران خانگی می‌گیرد.

اما آیا واقعاً تصمیم‌گیری درباره‌ی این موضوع به همین سادگی است؟ تبعات امنیتی و اجتماعی افزایش سرعت اینترنت، نظیر دسترسی آسان به شبکه‌های ماهواره‌ای، افزایش جرایم و ‫بحث آپلود و دانلود سریع اطلاعات، همه و همه باعث شده است حرکت به این سمت، به علت عدم شناخت جوانب آن، با کندی صورت پذیرد. لذا شناخت این جوانب، ضرورتی است که پاسخ سؤال فوق را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

وجود رابطه بین رخدادها و جنبش‌های اجتماعی سال‌های اخیر، با توسعه‌ی فناوری‌های ارتباطی، فرضیه‌ای است که روزبه‌روز بر صحت آن افزوده می‌شود (امیر مظاهری و سلیمی، پاییز 1390). در واقع اینترنت و فضای مجازی امروزه نه به عنوان یک وسیله، بلکه به عنوان بستری که مخاطب را در این نظام‌های ارتباطی، از مصرف‌کنندگان پیام، به تولیدکنندگان آن تبدیل کرده است، امکان جذب میلیون‌ها خواننده‌ای را که هر کدام‌ می‌توانند در لحظه، یک نویسنده، ویراستار، عکاس یا مستندساز آنی باشند، فراهم کرده است (لوینسون، 2010). سایت‌هایی نظیر یوتیوب، که شبکه‌ی اشتراک فیلم است، این امکان را به مخاطب می‌دهد که هر گاه در بطن یک رویداد قرار داشت، به سرعت خبرها و تصاویر آن رویداد را برای همه‌ی جهان ارسال کند.

اینترنت و فضای مجازی امروزه نه به عنوان یک وسیله، بلکه به عنوان بستری که مخاطب را در این نظام‌های ارتباطی، از مصرف‌کنندگان پیام، به تولیدکنندگان آن تبدیل کرده است، امکان جذب میلیون‌ها خواننده‌ای را که هر کدام‌ می‌توانند در لحظه، یک نویسنده، ویراستار، عکاس یا مستندساز آنی باشند، فراهم کرده است.

این عوامل سبب شده است تا اینترنت و به طور کلی، شبکه‌ی مجازی، نقش پررنگی در تحولات سال‌های اخیر کشورها ایفا کند و چه بسا منشأ آن تحولات باشد. وقایع سال 1388 کشور، نمونه‌ای از این دست تحولات بود که می‌توان این مسئله را به خوبی در مورد آن، بررسی کرد.

حال باید به این سؤال پاسخ داد که افزایش سرعت اینترنت چه میزان سبب انتقال سریع و خارج از کنترلِ اخبار و اطلاعات امنیتی کشور به بیرون می‌شود؟ فارغ از درست یا نادرست بودن این برداشت، این موضوع مطرح است که افزایش سرعت اینترنت می‌تواند عامل تأثیرگذاری در انتقال سریع اخبار و حوادث داخلی به جریان ارتباطاتی جهان باشد؛ حوادثی که شاید ناخوشایند باشند و بعضاً به صلاح نباشد به صورت خام و بدون تحلیل منتشر شوند.

لذا بررسی سرعت اینترنت در کشورهای مختلف جهان می‌تواند تصویر جالبی را در این زمینه به ما ارائه دهد. شاید همه فکر کنند بالاترین سرعت اینترنت در دنیا متعلق به ایالات متحده‌ی آمریکاست؛ حال آنکه آمار نشان می دهد رتبه‌ی اینترنت این کشور حتی در میان 10 کشور برتر جهان نیز قرار ندارد (بالاترین سرعت اینترنت و هزینه‌ی آن در جهان، 1391). این آمار نه توجیه‌کننده‌ی سرعت خیلی کم اینترنت در ایران است و نه تأییدکننده‌ی لزوم افزایش سرعت اینترنت، بلکه بیش از همه شاید به تبعات امنیتی این اتفاق در کشورهای بزرگ جهان اشاره دارد.

مسئله‌ی دیگر، مسئله‌ی خانواده است. در سال‌های اخیر، موضوع شبکه‌های ماهواره‌ای، به ویژه تأثیرات شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان و اقبال نسبی مخاطبان ایرانی به این شبکه‌ها، در محافل مختلف فرهنگی و اجتماعی، مورد توجه و تمرکز بوده است. بر اساس نظرسنجی‌های به‌دست‌آمده، حدود 60 درصد مردم کشور مخاطب ماهواره هستند که در سال‌های اخیر به سمت این رسانه کشیده شده‌اند (بیچرانلو، 1390).

در دهه‌های 70 و 80 با ماهواره به صورت منفعل برخورد شد و اکنون در دوره‌ای هستیم که نسبت به ماهواره بی‌تفاوتی حاکم است و به همین دلیل، با افزایش مخاطبان ماهواره روبه‌رو هستیم. در این بین، از سویی، بی‌تفاوتی حاکم بر گسترش فعلی ماهواره و از سوی دیگر، تجهیز رسانه‌های غربی برای هدف قرار دادن و از هم پاشیدن خانواده‌ی ایرانی، با همه‌‌ی ویژگی‌های مختص خود، به عنوان لازمه‌ی متلاشی شدن جامعه‌ی یک‌پارچه و متحد ایرانی، سبب شده است که نتوان از افزایش سرعت اینترنت و به تبع آن، دسترسی آسان به شبکه‌های ماهواره‌ای، به سادگی عبور کرد. غرب امروزه این مرحله از تهاجم را، که می‌توان به آن «ایجادِ بحران‌های اجتماعی» گفت، از طریق فضای مجازی نیز به شدت دنبال می‌کند و یکی از کارکردهای شبکه‌های اجتماعی مجازی را می‌توان در این راستا ارزیابی کرد (بیچرانلو، فارسی‌وان و دژ خانواده‌ی ایرانی، آذر و دی 1389).

آخرین آمار به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که در کشور، 43.2 درصد ضریب نفوذ در اینترنت وجود دارد و ایران، بعد از بحرین، در خاورمیانه، رتبه‌ی دوم را کسب کرده‌ است. اولین کارکرد اینترنت در ایران سرگرمی است و اطلاع گرفتن و آموزش در رتبه‌های بعدی قرار دارند. بنابراین تهدید اینترنت در راه است و این اعتبار منبع تلویزیون را کاهش می‌دهد (بیچرانلو، 1390).

نمی‌توان از تأثیر افزایش سرعت اینترنت و در نتیجه، امکان دسترسی آسان به شبکه‌های ماهواره‌ای به راحتی چشم پوشید. این موضوع باعث شده است حرکت به سمت افزایش سرعت اینترنت، نیاز به بررسی بیشتری پیدا کند.

امروزه کمتر کسی در این گزاره شک می‏کند که جهان وارد عصر تازه‏ای شده که نماد آن، اهمیت یافتن اطلاعات است. بسیاری از دانشمندان و صاحب‌نظران علوم اجتماعی بر این باورند که ترکیب و همگرایی فناوری‏های ارتباطی و تجدید ساختار نظام سرمایه‏داری در دهه‏های اخیر، ما را وارد عصر و جامعه‌ی تازه‏ای کرده است. دانیل بل، آن را جامعه‌ی فراصنعتی؛ امانوئل کاستلز، آن را جامعه‌ی شبکه‏ای و تادائو اومه سائو، آن را جامعه‌ی اطلاعاتی نامیده است.

آخرین آمار به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که در کشور، 43.2 درصد ضریب نفوذ در اینترنت وجود دارد و ایران، بعد از بحرین، در خاورمیانه، رتبه‌ی دوم را کسب کرده‌ است. اولین کارکرد اینترنت در ایران سرگرمی است و اطلاع گرفتن و آموزش در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

جامعه‌ی اطلاعاتی را جامعه‏ای می‏دانند که در آن دسترسی به اطلاعات، افزایش یافته و اطلاعات اهمیت زیادی در زندگی روزمره پیدا کرده و سبب تغییراتی در ساختارهای شغلی شده است. به سبب گسترش دامنه‌ی تأثیر رسانه‏های جمعی، به ویژه ماهواره و اینترنت و سایر فناوری‏های اطلاع‏رسانی، جامعه‌ی اطلاعاتی امروزه بُعدی جهانی پیدا کرده است و منحصر به کشور یا کشورهای خاصی نمی‏شود (رفعت‌جاه و شکوری، بهار 1387).

با همه‌ی این‌ها، آنچه امروزه بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند، حفظ و حراست از داده‌های اطلاعاتی است که روزانه در سراسر جهان جابه‌جا می‌شود. اهمیت این موضوع تا حدی است که نهادهای امنیتی برای تحقق آن قوانین و چارچوب‌هایی مشخص کرده‌اند. بحث جرایم اینترنتی بحثی است که با افزایش سرعت اینترنت امکان افزایش آن وجود دارد. آنچه از آمارها استنباط می‌شود این است که جرایم اینترنتی و موارد سوء‌استفاده از شبکه‌ی جهانی ارتباطات، طی یک سال اخیر، در کشورهای اروپایی گسترش پیدا کرده است (افزایش 16درصدی جرایم اینترنتی در سوئد، 1391). هرچند نمی‌توان دلیل این امر را سرعت بالای اینترنت در کشورهای اروپایی دانست، اما این موضوع مطرح است که افزایش سرعت اینترنت، با فرض نبود نظارت و قانونی متناسب با جرایم جدید، موجب افزایش جرایم می‌شود.

بررسی این نکته که عرضه‌ی اینترنت، با هر سرعت و کیفیتی، باید به صورت هوشمند باشد نیز مهم به نظر می‌رسد. در واقع، امروز نمی‌توان نقش اینترنت را در هویت‌بخشی انسان نادیده گرفت. فرآیند شکل‏گیری هویت، صرف نظر از عوامل فردی و شخصیتی، به عوامل اجتماعی نیز بستگی دارد. برای مثال، در جامعه‌ای که در آن، نوجوان با انبوهی از اطلاعات، آرمان‏ها، ارزش‏ها، هنجارها و شیوه‏های مختلف زندگی روبه‌روست، به سادگی نمی‏توان در وضعیت‏های دستیابی به هویت قرار گرفت. این مسئله در مورد دختران و هویت جنسیتی آن‌ها بیشتر صادق است؛ به ویژه در جوامع جهان سوم که امکان جست‏وجو و تحقیق در مورد ارزش‏ها و هنجارها برای دختران بسیار اندک است و آنان معمولاً در هویتی از پیش‏ تعیین‏شده متوقف می‏مانند. اما شرایط اجتماعی، امکان تحصیل برای دختران، بزرگ شدن شهرها و دگرگونی خانواده و روابط خانوادگی و به ویژه رسانه‏های جمعی، دختران جوان را نسبت به توقف در وضعیت هویتی خویش معترض ساخته و در جهت بازتعریف و بازسازی هویت‏های تحمیلی فعال کرده است. در نتیجه، شماری از این دختران، دورانی را تجربه می‏کنند که مارسیا از آن به عنوان «تعلیق هویت» سخن گفته است (رفعت‌جاه و شکوری، بهار 1387).

افزایش سرعت اینترنت تیغ دولبه‌ای است که اگر با چشمان بسته و بدون آگاهی از تبعات ناشی از عدم شناخت آن، به سمتش برویم، می‌تواند همان قدری مضر باشد که اگر با آگاهی از این تبعات و برنامه‌ریزی برای رفع خطرات احتمالی به استقبالش برویم، مفید خواهد بود.

افزایش طلاق و آمار دختران فراری، افزایش میزان دختران دانشجو و تقاضا برای حضور در صحنه‏های مختلف اجتماعی و پیدایش احساس نابرابری و تبعیض در آنان را باید در این راستا ارزیابی کرد. بنابراین امکان دسترسی آسان به اینترنت برای همه‌ی سنین در همه جا، بدون هیچ گونه نظارت و تأملی، می‌تواند پیامدهای ناخوشایندی را در درازمدت موجب شود.

لذا به نظر می‌رسد پاسخ‌گویی به این سؤال که آیا افزایش سرعت اینترنت در ایران «خوب» است یا «بد»، مستلزم پاسخ‌گویی به سؤال‌هایی است که هرچند در نگاه اول به ذهن متبادر نمی‌شود، اما به طور مستقیم یا غیرمستقیم با این موضوع ارتباط دارند؛ عواملی که باید آن‌ها را در کنار مقوله‌ای به نام «فرهنگ» دید. فرهنگ‌سازی ‌ـ‌به مثابه‌ی طراحی زیرساخت‌هایی برای تجهیز مخاطب از خطرات احتمالی ناشی از این تقابل‌ـ می‌تواند حلقه‌ی مفقوده این موضوع باشد.

افزایش سرعت اینترنت تیغ دولبه‌ای است که اگر با چشمان بسته و بدون آگاهی از تبعات ناشی از عدم شناخت آن، به سمتش برویم، می‌تواند همان قدری مضر باشد که اگر با آگاهی از این تبعات و برنامه‌ریزی برای رفع خطرات احتمالی به استقبالش برویم، مفید خواهد بود.