بادگیرهای یزد در هراس سرنوشت تار ایرانی

کشورهای عربی سال‌هاست که دست به کار شده‌اند، فناوری بادگیرهای ایرانی را به نام خود کنند. دوستداران میراث فرهنگی نگرانند، بلایی که بر سر تار ایرانی آمد، این بار به جان بادگیرها بیافتد. برای همین هم است که بعد از ثبت ملی فناوری بادگیرها، امیدوارند که این پرونده در اولویت ثبت جهانی قرار بگیرد.

خبرگزاری میراث فرهنگی- گروه میراث فرهنگی- امارات و قطر مدت‌هاست که دست به کار شده‌اند، دست به کار برای ثبت جهانی میراث ایرانی‌ها به نام خودشان. اکنون دوستداران میراث فرهنگی نگرانند که بلایی که بر سر تار آمد و به نام کشور آذربایجان ثبت شد، این بار بر سر بادگیرهای یزد بیاید.

شاید برای همین هم بود که دوستداران میراث فرهنگی یزد نخستین قدم برای ثبت جهانی فناوری بادگیرها را برداشتند و هفته گذشته در همایش ثبت معنوی آثار تاریخی، پرونده " فناوری بادگیرهای یزد" در فهرست میراث ملی ایران جای گرفت.

اکنون این دوستداران در تلاش برای تهیه پرونده ثبت جهانی بادگیرها هستند با این امید که پرونده بادگیرها در اولویت سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته و به یونسکو فرستاده شود.

«مصطفی فاطمی»، دبیر انجمن خشت خام که مدیریت تهیه پرونده ثبت فناوری بادگیرها را به عهده گرفته، از اینکه این پرونده ثبت شده اظهار خوشحالی می‌کند و می‌گوید: «پرونده ثبت فناوری بادگیرها به عنوان میراث معنوی در آخرین همایش سازمان میراث فرهنگی در شاهرود به ثبت رسید. این پرونده در کنار ثبت سازه‌های بادگیر باغ دولت آباد، بادگیر ابرقو و صدها بادگیر تاریخی دیگر در یزد مغفول مانده بود که سرانجام از سوی انجمن دوستداران میراث یزد به نتیجه رسید.»

دبیر انجمن خشت خام خبر از آماده شدن پرونده ثبت جهانی پرونده فناوری بادگیرها هم می‌دهد و خواستار این است که مسئولان سازمان میراث فرهنگی این پرونده را به دلیل اینکه کشورهای عربی نیز در حال پرونده سازی برای بادگیرها هستند در اولویت قرار دهند.

سال‌هاست که کشورهای همسایه ایران در تلاش برای به ثبت رساندن بسیاری از آثار معنوی ایران که از دید مسئولان مغفول مانده به نام خود هستند. تار ایرانی آخرین میراث معنوی بود که با حواشی بسیار به نام آذربایجان ثبت شد، هرچند که مسئولان عنوان کردند که این پرونده برای تار ایرانی نبوده و ایران نیز می‌تواند باز هم برای ثبت تار اقدام کند. دوستداران میراث فرهنگی معتقدند که مسئولان سازمان میراث فرهنگی باید در ارایه پرونده‌ها اولویت‌بندی کرده و مانع از هرگونه پرونده‌سازی در زمینه میراث غنی ایرانی شوند.

فاطمی می‌گوید: «همانطور که در تهیه پرونده ملی بادگیرها از متخصصان و کارشناسان بسیاری استفاده شده برای تهیه ثبت جهانی نیز از استادان و متخصصان بهره‌برداری می‌شود و باید اقدامات جدی برای در اولویت دادن این پرونده از سوی سازمان میراث فرهنگی صورت بگیرد.»

«علیرضا دهقانی»، مدرس دانشگاه و دبیر کمیته علمی پرونده ثبت فناوری بادگیرهای یزد هم در گفت و گو با CHN بر اهمیت ثبت پرونده بادگیرها تاکید می‌کند و می‌گوید: «بادگیرهای یزد دارای پیشرفته ترین فناوری هستند که می‌توان از آن‌ها به عنوان پدر وسایل تبخیری نام برد و از آنجاییکه کشورهای عربی تلاش بسیاری برای ثبت این بادگیرها به نام خودشان در سال‌‌های گذشته انجام دادند، باید این فناوری در اولویت پرونده‌های ایران برای ثبت جهانی قرار بگیرد.»

این استاد دانشگاه که 14 سال مطالعات ویژه‌ای را روی بادگیرهای یزد انجام داده، از مسئولان می‌خواهد که برای تسریع فرستادن این پرونده حمایت لازم را انجام دهند زیرا این پرونده با توجه به اطلاعات موجود یکی از کامل‌ترین پرونده‌های ثبت ملی به شمار می‌رود.

دهقانی، روند تهیه پرونده فناوری بادگیرهای یزد را روندی کاملا علمی و منطبق بر اصول و روش‌های دانشگاهی می‌داند و می‌گوید: «مطالعات تاریخی نشان می‌دهد که بادگیرها با تکنولوژی پیشرفته‌‌شان برخاسته از شهرهای کویری ایران است و قدیمی‌ترین بادگیرهای دنیا در میبد و اردکان هستند.»

بادگیرها برج‌هایی هستند که برای تهویه بر بام خانه‌ها ساخته می‌شود. بادگیر را همچنین بالای آب انبارها و دهانهٔ معدن‌ها برای تهویه می‌سازند. در خانه‌ها هوای خنک از بادگیر، که نوع ابتدایی تهویه مطبوع به شمار می‌رود، به اتاق‌های طبقه همکف یا زیرزمین‌ها فرستاده می‌شود. بادگیر از عناصر و سمبل‌های معماری ایرانی هستند.