روزنامه خراسان: ايران با داشتن ۱۰ هزار گونه گياه دارويي از لحاظ تنوع گياهي در دنيا جايگاه ويژه اي دارد و مي تواند ظرفيت قابل توجهي براي به دست آوردن بازارهاي جهاني در اين زمينه داشته باشد.

اما کارشناسان با توجه به کاستي ها و مشکلاتي که در اين بخش وجود دارد، سهم ايران از تجارت جهاني گياهان دارويي را کمتر از ۲ درصد برآورد مي کنند.

کارشناسان نداشتن نشان تجاري(برند) را يکي از عوامل مهم در کاهش سهم ايران از تجارت جهاني گياهان دارويي دردنيا مي دانند و حال، سوال اساسي اين است که«برند» سازي گياهان دارويي در کشور ما در چه مرحله اي است و گياهان دارويي چه جايگاهي در صادرات دارد؟

نبود برند
معاون سازمان جنگل ها، مراتع و آبخيزداري کشور ادعا مي کند که توسعه کشت و توليد گياهان دارويي مي تواند جايگزين صنعت نفت شود. وي به ايسنا گفته است: کشور ما در حوزه گياهان دارويي غني است، اما يکي از مشکلات اصلي در زمينه توليد گياهان دارويي نبود «برند» است.

مهندس پرويز گرشاسبي افزود: ضعف کشور در برندسازي گياهان دارويي باعث شده که ساير کشورها از گياهان داخلي ما برندسازي کنند و همان محصولات را با قيمت دو برابر صادر کنند.

اين مقام مسئول خاطرنشان کرد: ايران از لحاظ گياهان دارويي در زمينه توليدات از ظرفيت هاي بالايي برخوردار است و از ۸۰۰۰ گونه گياه دارويي در جهان بيش از ۶۰۰۰ نوع آن در ايران وجود دارد که ظرفيت قابل توجهي به شمار مي آيد.

معاون سازمان جنگل ها متذکر مي شود: بسياري از گياهان دارويي توليدي در ايران در ساير کشورها وجود ندارند و استقبال از آن ها زياد است، به عنوان مثال هم اکنون ريشه شيرين بيان يکي از اين گياهان دارويي است که براي مردم کشور ما از اهميت خاصي برخوردار نيست اما ديگران از آن خوب استقبال مي کنند يا مي توان به کتيرا اشاره کرد که از اين قبيل گياهان دارويي است که مورد توجه سايرين مي باشد اما مردم ما از خواص آن غافل هستند.

مهندس گرشاسبي مي گويد: زعفران در کشور ما کيلويي ۳ ميليون تومان است در حالي که اسپانيا با بسته بندي و برندسازي بر روي زعفران ايران اين محصول را با قيمت ۱۴ ميليون تومان به فروش مي رساند.

دکتر محمد باقر رضايي رئيس انجمن گياهان دارويي ايران نيز ضمن تاييد نظر اين مقام مسئول به ما مي گويد: سهم ايران در فرآوري، توليد و تجارت گياهان دارويي چشمگير نيست و يکي از مشکلات اصلي در زمينه توليد گياهان دارويي نبود«برند»است.

وي مي افزايد: ايران با داشتن ۱۰ هزارگونه از نظر تنوع گياهي در دنيا برتري دارد که اين رقم معادل کل گونه گياهي منطقه اروپاست و هم اکنون ۲ هزارگونه گياهان دارويي در کشور معرفي و مواد موثره و ۴۰۰ گونه آن استخراج شده است.

ظريف کارشناس مديريت بازرگاني و فعال در زمينه توليد گياهان دارويي هم نظر با آن هاست ولي عقيده اش بر اين است که دست يافتن به بازارهاي جهاني نياز به رويکردهاي متفاوتي دارد که امروزه برندسازي يکي از مهم ترين عوامل رقابت بين توليدکنندگان و به دست آوردن بازار مصرف است.

وي مي افزايد: از اين رو تبيين جايگاه برند در توليد محصولات مي تواند نقش مهمي در رسيدن به اهداف اقتصادي داشته باشد، زيرا افزايش روزافزون رقابت در بازار باعث شده که رفتار مصرف کنندگان و تصميم گيري خريد بيش از پيش سنجيده شود.

ظريف يادآور مي شود: براي به دست آوردن يک بازار پر سودنياز است که ساختار برند را در اين حوزه تعريف کنيم، از اين رو نبود استاندارد لازم در زمينه توليد و فرآوري گياهان دارويي ما را از رسيدن به برند مناسب دور کرده است.

ظرفيت توليد گياهان دارويي
بخش کشاورزي يکي از مهم ترين حوزه هاي توليدي است که مي تواند رشد اقتصادي قابل توجهي را به دنبال داشته باشد. اين بخش از ظرفيت مختلفي برخوردار است که گياهان دارويي يکي از اين مزيت هاست، اين مزيت چقدر در رشد اقتصادي مي تواند تاثيرگذار باشد؟

محمدزاده رئيس انجمن علمي مديريت و اقتصاد دارو نيز در اين باره مي گويد: ايران سالانه ظرفيت صادرات گياهان دارويي به ارزش حدود ۵۰۰ ميليون دلار را در اختيار دارد.

وي مي افزايد: براي رسيدن به اين امر بايد تصفيه و بسته بندي دقيق گياهان دارويي را تقويت کنيم و به سمت استانداردسازي اين محصولات برويم.

اما يک کارشناس گياهان دارويي که در اين زمينه تحقيق کرده است با بيان اين مطلب که سهم کشورمان در تجارت گياهان دارويي کمتر از ۲ درصد است مي گويد: سالانه ۲۴۵ تن انواع گياهان دارويي در کشورمان توليد مي شود و در واقع ايران مهد گياهان دارويي نادر به شمار مي رود، در حالي که هنوز بانک ژن جامع گياهان دارويي تشکيل نشده است.

اين توليد کننده گياهان دارويي يادآور مي شود: ايران يکي از بزرگ ترين ظرفيت هاي توليد انواع گياهان دارويي با منشاء گونه هاي خاص گياهي به شمار مي رود و مي تواند ارزش افزوده فراواني از محل صادرات گياهان دارويي نصيب اقتصاد کشور کند اما توجه چنداني به توليد و صادرات گياهان دارويي در کشور نشده است.

مهدي فرخوي مدير يک باغ گياه شناسي که از صادرات ۱۰۰ ميليون دلاري گياهان دارويي به کشورهاي هند و پاکستان خبر مي دهد به ايسنا گفته است: ايران پنجمين توليدکننده و صادرکننده گياهان دارويي است، لذا تنوع گونه اي گياهان دارويي در ايران بسيار زياد است و ظرفيت بالقوه اي در کشت و صادرات اين محصولات وجود دارد.

اين کارشناس گياهان دارويي اظهار کرد: رقم مبادلات گياهان دارويي در جهان به حدود ۱۰۰ ميليارد دلار مي رسد که ايران در اين بين سهم ۱۰۰ ميليون دلاري دارد و علاوه بر اين حجم صادرات، بخش قابل توجهي از اين محصولات به صورت قاچاق به کشورهاي افغانستان، عراق و پاکستان مي رود.

فرخوي تاکيد مي کند: واردات گياهان دارويي به صورت قاچاق از افغانستان، پاکستان، ترکيه و عراق و هم به صورت رسمي از مرزهاي هند و پاکستان انجام مي شود.

وي يادآور مي شود:اغلب اقلام گياهي به صورت خام صادر مي شود اما واردات آن ها به شکل فرآوري است که متاسفانه همين امر در اين حوزه بسيار محسوس است که ما سود قابل توجهي را از دست مي دهيم در حالي که گياهان فرآوري شده در صنعت داروسازي مصرف مي شود از اين رو توجه بيشتر به صنايع تبديلي و توسعه جدي آن ضروري است.

مهندس غيبي عضو شوراي عالي سازمان جنگل ها و مراتع کشور نيز ارزش تجارت جهاني گياهان دارويي را حدود ۱۰۰ ميليارد دلار برآورد مي کند و مي گويد: از اين رقم حدود ۶۰ ميليون دلار سهم ايران است که زعفران و زيره نقش اساسي در اين امر دارد لذا با اين رقم درصد کمي از سهم جهاني را براي گياهان دارويي کشورمان بايد در نظر گرفت.

وي مي افزايد: برخي از اين گياهان توسط روستاييان و افراد محلي و به دور از چشم ماموران حفاظتي جمع آوري مي شود و به بازار مي آيد که اين گياهان يا به مصرف داخلي مي رسد يا صادر مي شود.

مشکلات و کاستي ها
وقتي پنجمين توليدکننده گياهان دارويي رقم بسيار ناچيزي را به خود اختصاص مي دهد، قطعاً مشکلات و کاستي هايي فراروي اين بخش از کشاورزي است.

دکتر محمد باقر رضايي رئيس انجمن گياهان دارويي ايران در اين باره مي گويد: يکي از ضعف هاي اساسي کشور در برندسازي گياهان دارويي نبود استانداردهاي لازم است از اين رو براي رسيدن به اين هدف رعايت استانداردهاي لازم در توليدگياهان دارويي ضروري است.

وي مي افزايد: با استانداردسازي در توليد، برداشت و فرآوري محصولات گياهان دارويي مي توانيم بازارهاي جهاني را در اين حوزه جذب کنيم و متاسفانه سهم ايران در فرآوري توليد و تجارت اين محصول چشمگير نيست.

دکتر رضايي بيان مي کند: به همين منظور براي پيشرفت در اين موضوع توجه به منابع طبيعي، حفظ پوشش گياهي، جلوگيري از چراي بي رويه عرصه هاي منابع طبيعي و بهره برداري اصولي از گياهان دارويي ضروري به نظر مي رسد.

اين مقام مسئول به بحث سرمايه گذاري در اين حوزه اشاره مي کند و مي گويد: متاسفانه تاکنون به صورت گسترده در بخش گياهان دارويي سرمايه گذاري نشده از اين رو تاکنون نتوانسته ايم از تنوع بسيار زياد گياهان خود در کشور استفاده کنيم.

دکتر رضايي يادآور مي شود: طبق پيش بيني هاي متخصصان بين ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ گونه دارويي به عمل مي آيد که هم اکنون بين ۲۰۰ تا ۳۰۰ گونه استفاده و فرآوري مي شود که در صورت حمايت دولت و توجه بيشتر بخش خصوصي به سرمايه گذاري در اين بخش مي توان سهم بزرگي از بازار ۵ تريليون دلاري جهاني تا سال ۲۰۵۰ را به دست آورد و سهم بزرگي از صادرات غيرنفتي را از آن خود کرد.

وي مي گويد: به دليل تخريب منابع طبيعي و محيط زيست، زيستگاه طبيعي گياهان دارويي کاهش يافته که دليلي براي از رونق افتادن بازار جهاني ايران در زمينه گياهان دارويي است، از اين رو بايد به توليد محصولات ارگانيک در کشور توجه بيشتري شود تا بتوانيم دوباره جايگاه خود را در بازارهاي جهاني به دست آوريم.

مهدي فرخوي مدير يک باغ گياه شناسي نيز عواملي نظير ايجاد ساختار دولتي قدرتمند براي سامان دهي صنعت گياهان دارويي، رفع خلاء هاي قانوني در زمينه کشت عرضه و صادرات گياهان دارويي و همچنين فرهنگ سازي براي تقويت توليد و مصرف آن را در کشور براي دست يافتن به بازار جهاني رقابتي ضروري مي داند و مي گويد: نبود بازارهاي مناسب موجب شده که براي کشت گياهان دارويي، دقت و حساسيت لازم به کار گرفته نشود و در واقع نبود فرهنگ سازي مناسب براي کشت و مصرف گياهان دارويي به عنوان يکي از مشکلات اصلي به حساب آيد.

اين توليدکننده گياهان دارويي متذکر مي شود: نبود قوانين حمايتي براي اين بخش از توليد با مزيت هاي بالايي است، اگر نتوانيم اين بخش از کشاورزي را تقويت کنيم نمي توانيم با پيشتازان گياهان دارويي همچون هند و چين رقابت کنيم.

يک محقق در زمينه گياهان دارويي نيز مشکلات فراروي اين بخش از کشاورزي را چنين بيان مي کند: با آن که چند سالي است که استقبال مردم براي مصرف گياهان دارويي نسبت به گذشته افزايش يافته و ظرفيت هاي قابل توجهي نيز براي کارآفريني و توليد فرصت هاي شغلي در اين حوزه وجود دارد، اما به علت مشکلات، صنعت گياهان دارويي هنوز به عنوان زمينه فعاليت کشاورزي محسوب نمي شود.

وي معتقد است: فرآوري گياهان دارويي و ارتقاي کيفيت و سهولت در مصرف آن نيازمند فناوري پيشرفته و سرمايه گذاري بخش خصوصي و دولتي است که با توجه به بوروکراسي موجود براي گرفتن مجوز بخش خصوصي تمايل چنداني به سرمايه گذاري در اين بخش ندارند و همچنين کمبود نقدينگي در بخش کشاورزي موجب حذف کارآفرينان و فعالان در اين حوزه مي شود.

قاچاق گياهان دارويي
يکي از عواملي که موجب مي شود گياهان دارويي کشور به صورت فرآوري نشده و خام از مبادي غيررسمي کشور خارج شود، قاچاق اين محصول است، از اين رو قاچاق گياهان دارويي چه تاثيري بر روند توليد و توزيع آن دارد؟

يک کارشناس هرباريوم(موزه گياهي) سازمان حفاظت محيط زيست دراين باره مي گويد: متاسفانه سودآوري کلان اقتصادي و توجه روزافزون به تجارت جهاني گياهان دارويي، مشکلات و مسائل ناگواري را براي اين منابع به وجود آورده و نسل گونه هاي گياهي را با خطر انقراض مواجه کرده است.

وي مي افزايد: برداشت هاي بي رويه و غيراصولي گياهان دارويي از جمله مسائلي است که تخريب رويشگاه ها را دامن مي زند که بخش اعظم گياهان دارويي از مبادي غير رسمي و به صورت دلالي به کشورهاي حوزه خليج فارس قاچاق شده و از آن جا به کشورهاي اروپايي صادر مي شود و در آن کشورها با نشان هاي تجاري مختلف بازار مصرف را به دست مي گيرند.

مهندس فريبرز غيبي عضو شوراي عالي سازمان جنگل ها و مراتع کشور نيز در مورد صادرات گياهان دارويي به خراسان مي گويد: قبلاً به طور متوسط ۴ هزار تن گياهان دارويي از منابع طبيعي برداشت مي شد، اما با توجه به شرايط اقليمي و خشکسالي هاي پياپي که در چند سال اخير داشتيم، برداشت از اين منابع به ۷۰۰ تا ۸۰۰ تن رسيده است که اين ميزان از گياهان دارويي ارزش صادرات دارد.

وي مي گويد: هميشه ۱۰ برابر ميزاني که به طور قانوني و مجوزدار از عرصه هاي طبيعي گياهان دارويي برداشت مي شود، قاچاق صورت مي گيرد و به دست دلالان مي افتد در حالي که براي افرادي که تمايلي به برداشت از اين عرصه ها دارند، تعدادي مجوز صادر شده است، که برداشت قانوني مي تواند از قاچاق و صدور غيرقانوني آن ها جلوگيري کند.

چنين به نظر مي رسد که کشور ما از لحاظ منابع گياهان دارويي بسيار غني است زيرا کارشناسان منابع طبيعي مي گويند ايران معادل کل گونه گياهي منطقه اروپا را داراست و در واقع پنجمين توليدکننده اين محصولات در دنيا هستيم.