دکتر حسن نیک‌نژاد، متخصص فارماکولوژی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی طی گفت‌وگویی به مسائل مختلف دارو و راه‌های برون‌رفت از بحران دارو در کشور پرداخته است.

وضعیت فعلی دارو در ایران را در مقایسه با وضعیت جهانی آن، چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در سال جاری میلادی (2013) برآورد فروش دارو در جهان 1000 میلیارد دلار است در حالی که بازار دارویی ایران 5000 میلیارد تومان برآورد می‌شود که بسیار پایین است. در سال 2012 میزان تولید ناخالص داخلی در ایران حدود 990 میلیارد دلار بوده که سهم دارو 4/0 درصد بود که در مقایسه با اقتصادهای دیگر، رقمی ناچیز است. از طرفی صادرات غیرنفتی ایران در سال گذشته 42 میلیارد دلار بوده که فقط 60 میلیون دلار آن مربوط به دارو است. این آمار نشان‌دهنده کوچک بودن اقتصاد دارو در ایران است. در سال 83 بیش از 70 درصد داروهای افغانستان و عراق از طریق واردات از ایران تامین شد که هم‌اکنون به کمتر از 5 درصد رسیده است. از طرفی، 96 درصد داروی تولید داخل داریم ولی 65 تا 70 درصد ماده اولیه وارداتی است.

آیا آماری از میزان واردات دارو دارید؟
ایران در سال 91 از 56 کشور انواع محصولات دارویی وارد کرده که بزرگ‌ترین صادرکننده محصولات دارویی به ایران در همین سال، به ترتیب، سویس با 3/295 میلیون دلار، آلمان با 9/270 میلیون دلار و فرانسه با 190 میلیون دلار هستند و 51 درصد از کل واردات دارویی مربوط به این سه کشور بوده است. این وضعیت، خواه‌ناخواه شرایط خاص و ناخوشایندی را به کشور تحمیل می‌کند به طوری که اگر در پروسه واردات از هریک از این کشورها یا شرکت‌های واردکننده که دارای نمایندگی هستند، مشکلی ایجاد شود یا داروهایشان یک ماه دیرتر از گمرک ترخیص شوند، بحرانی در کشور ایجاد خواهد شد. همچنین ایجاد انحصار در واردات، در قیمت‌گذاری تاثیرگذار خواهد بود. مساله قیمت درباره مکمل‌های دارویی حادتر است به طوری که دارویی با قیمت یک دلار وارد می‌شود و به قیمت 45 هزار تومان قیمت‌گذاری می‌شود.

با توجه به افزایش قیمت دارو، کیفیت آن همچنان حفظ شده است؟
کاهش کیفیت دارو نسبت به قبل حادتر شده و علت آن را در صنعت دارو باید جست. طی یک سال اخیر چند بار قیمت دارو افزایش پیدا کرده و اگرچه این افزایش قیمت بین 30 تا 70 درصد اعلام می‌شود ولی داروهایی تا 300 درصد نیز افزایش قیمت داشته است. از آنجا که ما همیشه به فکر صنایع دارویی بوده‌ایم، در نتیجه برای اینکه این صنایع ورشکست نشوند قیمت دارو را افزایش می‌دهیم. اما نمی‌دانیم که اگر قیمت دارو چند برابر هم شود بسیاری از کارخانجات دارویی از ورشکستگی نجات پیدا نمی‌کنند. قیمت محدود، فرسوده بودن خطوط تولید دارو، نیاز به نقدینگی بیشتر ناشی از تبدیل نرخ ارز و عدم تامین آن، قوانین و دستورات خلق الساعه در سازمان غذا و دارو، بانک مرکزی و گمرک و طولانی شدن مراحل تامین مواد اولیه باعث می‌شوند تا تولید دارو سودده نباشد. در نتیجه یکی از راه‌حل‌های شرکت‌های دارویی استفاده از مواد اولیه با کیفیت پایین است که کاهش کیفیت داروی نهایی را در پی خواهد داشت. مثلا به جای تهیه مواد اولیه درجه یک، مواد درجه 3 از چین و هند وارد می‌شود یا از مواد اولیه که دارای تاریخ انقضای نزدیک است، استفاده می‌کنند و در نتیجه کیفیت دچار نقصان می‌شود و مورد اعتراض بیماران، که داروی ایرانی تاثیرگذار نیست.