حادثه محور آزادشهر- شاهرود را هنوز به ياد داريم که در روزهاي پاياني شهريور ماه جاري اتفاق افتاد و برخي از کارشناسان علت واژگوني اين اتوبوس را هم ترکيدن لاستيک اعلام کردند.

اگر به آمار تصادفات و سوانح جاده اي نگاه کنيم، لاستيک در خودروهاي سبک و سنگين يکي از عوامل بروز سوانح رانندگي در جاده هاي کشورمان است که باعث کشته و مصدوم شدن مردم مي شود.

با آن که لاستيک يکي از قطعات اصلي خودرو است، چه عواملي باعث مي شود که اين قطعه از خودرو در برخي از تصادفات مقصر حادثه شناخته شود؟

لاستيک هاي حادثه آفرين
سرهنگ پرويز سياح البرزي جانشين پليس راهور ناجا نيز يکي از مهم ترين علل بروز حوادث رانندگي را بي توجهي به کيفيت قطعات موجود در خودرو مي داند و مي گويد: ما بيش از اين که به کيفيت توجه کنيم به کميت آن مي انديشيم.

به گفته اين کارشناس عالي تصادفات و امور فني، کيفيت واستاندارد قطعات خودرو به ويژه لاستيک براي ايمني سرنشينان بسيار با اهميت است و بايد هنگام خريد آن مصرف کننده و شرکت ها بسيار دقت کنند.

يک کارشناس عالي تصادفات هم به ماده اي از آيين نامه راهنمايي و رانندگي در اين باره استناد مي کند و مي گويد: برابر ماده ۱۸۹ آيين نامه راهنمايي و رانندگي استفاده از لاستيک هاي فرسوده وغير استاندارد در وسايل نقليه ممنوع است.

وي مي افزايد: بي کيفيتي لاستيک در خودروها به ويژه اتوبوس ها حادثه ساز شده و در واقع بايد گفت لاستيک هاي وارداتي بي کيفيت چيني بلاي جان مردم شده است.

اين کارشناس تصادفات تاکيد مي کند: لاستيک هاي چيني بسيار ارزان تر از لاستيک هاي ايراني، کره اي، آلماني و حتي ديگر نشان هاي تجاري معتبر است و مردم به دليل مشکلات اقتصادي مجبور به استفاده از آن ها هستند.

وي يادآور مي شود: عمر اين لاستيک ها نسبت به لاستيک هاي مرغوب بسيار پايين است و حتي مشاهده شد، که بعد از ۶ ماه آثار ساييدگي و فرسايش روي آن نمايان مي شود.

او معتقد است: ميزان ترکيدگي در اين لاستيک ها نيز بسيار بالاست به ويژه در خودروهاي سنگين مانند اتوبوس و کاميون در سرپيچ ها که خودرو سرعت بالايي دارد و لاستيک وزن زيادي را تحمل مي کند، کيفيت لاستيک مشخص مي شود.

مدير بهره برداري مراکز معاينه فني تهران درباره فرسودگي لاستيک ها مي گويد: ۴ درصد از خودروهايي که سال گذشته براي کنترل معاينه فني مراجعه کرده اند، از سلامت لاستيک مردود شدند که با تعميم اين رقم به کل خودروها مي توان پيش بيني کرد که حدود ۱۰۰ هزار خودرو لاستيک معيوب داشته باشند و قابليت ايجاد فاجعه و تصادف پرخطر فراهم باشد.

احتکار لاستيک
به گفته کارشناسان حمل ونقل طي چند سال اخير قيمت لاستيک اتوبوس ها ۱۰ برابر افزايش داشته، به طوري که از ۵۰۰ هزارتومان به ۵ ميليون تومان رسيده که همين افزايش قيمت احتکار لاستيک را به دنبال داشته است.

رضوي مديرعامل ستاد مرکز معاينه فني خودروهاي تهران ضمن اين که افزايش چندين برابري قيمت لاستيک را تاييد مي کند مي گويد: افراد سودجو با افزايش قيمت لاستيک اين محصول را طي چند سال اخير احتکار کردند و عملاً لاستيک هاي نو در انبارها فرسوده شده است.

اين مقام مسئول به مهر گفته است: احتکار لاستيک ها در انبارها به مدت ۳ تا ۴ سال باعث شده که لاستيک ها عمر مفيدشان به پايان برسد و عملاً لاستيک هاي نو فرسوده شوند.

رضوي متذکر مي شود: در واقع عمر مفيد لاستيک بسياري از اتوبوس هاي بين شهري به پايان رسيده است و مسئولان نبايد اجازه دهند، هيچ اتوبوسي بدون اين که وضعيتش از نظر ايمني مورد تاييد باشد از پايانه هاي مسافربري خارج شود تا جان و سلامت مردم به خطر نيفتد.

اما مهندس مصطفي تنها عضو کميته اجرايي و سخنگوي انجمن صنعت تاير ايران به مورد قابل توجهي درباره احتکار لاستيک اشاره مي کند و به ما مي گويد: لاستيک و تاير مانند قالي و قاليچه نيست که هرچه آن را احتکار کنيم به ارزشش افزوده شود.

وي مي افزايد: وقتي لاستيک احتکار مي شود به مرور زمان برخي خواص خود را از دست مي دهد، با آن که هنگام توليد لاستيک هاي خودرو مواد ضدکهنگي افزوده مي شود اما اين مواد هم به مرور زمان خاصيت خود را از دست مي دهد.

مهندس تنها معتقد است: لاستيک هايي که در انبارها زياد مي مانند قدرت چنگ زني آن ها بر روي سطح جاده کم مي شود و آن کيفيت لازم را ندارند.

از سخنگوي انجمن صنعت تاير ايران درباره عمر مفيد لاستيک هاي خودرو مي پرسيم او اين موضوع را چنين بيان مي کند: حداکثر عمر مفيد را براي لاستيک هاي جديد ۱۰ سال اعلام مي کنند، اما عملاً هيچ کارخانه اي در دنيا عمر بيش از ۵ سال را براي لاستيک تضمين نمي کند.

وي مي گويد: زيرا بعد از ۵ سال سطح ريسک لاستيک افزايش مي يابد و در واقع حادثه آفرين مي شود از اين رو بسياري از خودروسازان بزرگ دنيا مانند تويوتا، مرسدس بنز و ... در دفترچه راهنماي خودرو به مصرف کنندگان توصيه کرده اند که لاستيک را بعد از توليد، بيش از ۶ سال مصرف نکنند. اين مدت زمان فرق نمي کند که لاستيک کجا قرار گرفته، زير خودرو باشد يا در انبار احتکار شود و يا حتي به عنوان زاپاس در صندوق عقب قرارگرفته باشد.

عباس سماواتي رئيس اتحاديه لاستيک فروشان ايران هم از انبارهاي پر از لاستيک هاي تاريخ مصرف گذشته خبر مي دهد و مي گويد: يکي از مشکلات موجود در بازار لاستيک وجود لاستيک هاي تاريخ مصرف گذشته است که به اميد گران شدن درانبارها نگه داري شده است.

سماواتي متذکر مي شود: سودجويان و محتکران براي رسيدن به سود بيشتر لاستيک هايي را که با دلار ۱۲۰۰ تومان خريده اند درانبارها نگهداري مي کنند تا با افزايش قيمت بيشتر آن ها را بفروشند در حالي که اين امر موجب فساد لاستيک و کاهش ايمني آن مي شود و قابليت استفاده ندارد.

سماواتي به کائوچوهاي فاسد شده در ساخت لاستيک اشاره مي کند و يادآور مي شود: کائوچو يکي از موادي است که در توليد لاستيک استفاده مي شود که متاسفانه اين ماده به سرعت فاسد مي شود. از اين رو ماندن کائوچو در انبارها يا لاستيک ها موجب فساد آن ها مي شود و کيفيت خود را از دست مي دهد.

لاستيک هاي وارداتي
کارشناسان ترافيک عامل درصد قابل توجهي از سوانح جاده اي که در سال هاي اخير رخ داده را لاستيک هاي وارداتي مي دانند و بيشتر براين باورند که لاستيک هاي چيني اين حوادث را رقم مي زند. مهندس تنها عضو کميته اجرايي انجمن صنعت تاير ايران نيز سلامت لاستيک هاي وارداتي را حتي اگر از نشان هاي مشهور باشد تاييد نمي کند و مي گويد: در بين لاستيک هاي وارداتي مارک «گودير» آمريکا هم وجود دارد و اين لاستيک مورد تاييد همه کارشناسان است اما زماني که اين لاستيک به دست مصرف کننده ايراني مي رسد از چندين کشور عبور مي کند و چون لاستيک قطعه حساسي در خودرو است دچار مشکل مي شود.

وي مي افزايد: بيشتر واردکنندگان لاستيک، محصول تجاري خود را از امارات خريداري مي کنند و در اين بازار هم مارک ها و نشان ها با کيفيت هاي متفاوتي وجود دارد و مهم تر اين که در بين لاستيک ها با نشان هاي تجاري مشهور، لاستيک هاي استوکي که اغلب تاريخ مصرف آن ها گذشته وجود دارد و برخي از تجار اين محصول از نام چنين برندهايي استفاده کرده و آن را وارد کشور مي کنند.

اين کارشناس صنعت تاير به شرايط نگهداري اين محصول اشاره مي کند و مي گويد: لاستيک را نمي توان در هر شرايطي نگهداري کرد مثلاً در مقابل نور خورشيد کارايي مثبت خود را از دست مي دهد و براي لاستيک نور خورشيد مضر است و از طرفي لاستيک را به لحاظ شکل هندسي نمي توان تا زمان طولاني مدت نگه داري کرد زيرا نگه داري وانبار کردن لاستيک دستورالعمل فني دارد در حالي که شبکه نگه داري در کشورما اعم از مبادي ورودي و ديگر امکان به شکل سنتي عمل مي کنند.

وي اظهار مي دارد: دليل اصلي اين امر به نبود کنترل بر شرايط نگهداري آن برمي گردد، اگر به فهرست واردکنندگان اين محصول نگاهي داشته باشيم اسامي در بين آن ها ديده مي شود که هيچ تخصصي از لاستيک حتي اطلاعات اوليه اعم از شرايط خريد، حمل و نگه داري را هم ندارند.

مهندس تنها معتقد است: لاستيک يک قطعه فني است و تنها وسيله ارتباطي خودرو با سطح جاده لاستيک است و هر فرمان که خودرو و راننده مي دهد توسط لاستيک به سطح جاده منتقل مي شود.

مسعود بهرامي نويد عضو هيئت مديره انجمن صنعت تاير ايران به ايسنا گفته است شنيده شده که بخشي از روکش تاير اتوبوس آتش گرفته اسکانيا درحادثه تهران- قم نيز از نشان تجاري مشهور آمريکايي «گودير» بوده است.

وي مي افزايد: در حالي که طبق شنيده ها تاريخ ساخت اين تايرها مربوط به سال ۲۰۰۵ بوده وهم اکنون از نظر استانداردها تاريخ مصرف گذشته محسوب مي شود. اما عامري مديرعامل شرکت هاي تعاوني مسافربري کشوري به نکته اي ديگر در مورد لاستيک هاي وارداتي اشاره مي کند و مي گويد: لاستيک هايي که استفاده مي کنيم همه داراي استانداردهاي روز اروپا هستند اما به اين نکته اصلاً توجه نمي کنيم که اين لاستيک ها براي هواي سرد اروپا ساخته مي شود نه هواي گرم ايران.

وي مي افزايد: ۱۵ نوع لاستيک در دنيا وجود دارد پس بايد ديد کدام يک از اين لاستيک ها مطابق با آب وهواي کشور است و مي توان از آن ها در مسيرهاي سردسير و يا گرمسير استفاده کرد.

عامري تاکيد مي کند: اگر بحث در مورد لاستيک هاي مورد استفاده در اتوبوس ها است بايد گفت برخي از اين لاستيک ها به هيچ عنوان با آب و هواي ايران تناسب ندارند.

دقت در خريد لاستيک
اما مهندس تنها عضو کميته اجرايي انجمن صنعت تاير ايران نيز توصيه هايي به مصرف کنندگان در هنگام خريد لاستيک دارد و مي گويد: در هنگام خريد اين محصول بايد به چنين مواردي توجه کنند، در حاشيه لاستيک شماره اي درج شده و قبل از آن ۳ حرف DOT ثبت شده و شماره چند رقمي در کنار آن درج شده که نشان از استاندارد بين المللي دارد که اين نشان بايد در همه لاستيک ها درج شود.

وي مي افزايد: در اين شماره ۴ رقمي از سمت راست مبين سال و هفته توليد است که از روي آن ۴ شماره مشخص مي کند که از چه هفته و از چه سالي اين لاستيک توليد شده است که ضرورت دارد هنگام خريد به اين نشانه ها دقت شود.

از وي سوال مي کنيم آيا آماري از لاستيک هاي احتکار شده در کشور وجود دارد؟ مهندس تنها نيز در پاسخ مي گويد: هم اکنون بيش از سه چهارم لاستيک مصرفي کشور در داخل توليد مي شود و ما فقط چنين آماري را داريم و من تصور نمي کنم که اصلاً آماري از لاستيک هاي احتکار شده در کشور وجود داشته باشد.

وي مي افزايد: اغلب محتکران در انبارهاي مخفي خود لاستيک ها را انباشته مي کنند تا در شرايط مناسب محصول خود را به بازار با قيمت بالا عرضه کنند.

نقش استاندارد
يکي از مهم ترين عواملي که مي تواند جلوي سوء استفاده ها را بگيرد، استاندارد است اين سازمان حاکميتي در خصوص کنترل ورود لاستيک هاي خودرو به کشور چگونه عمل مي کند؟

سرهنگ پرويز البرزي جانشين پليس راهور نيز به نقش استاندارد چنين اشاره مي کند و مي گويد: لاستيک يک قطعه حساس و خطرآفرين در خودرو است لذا بايد مورد آزمايش و تست قرار گيرد و بعد از اين که مورد تاييد استاندارد واقع شد به مرحله توزيع و مصرف برسد.

اما يک کارشناس استاندارد که از ذکر نامش خودداري مي کند نيز در اين باره مي گويد: برخي افراد سودجو در کشورهاي حاشيه خليج فارس حجم زيادي لاستيک با برندهاي معروف را که استوکي شدند و تاريخ مصرف آن ها گذشته خريداري مي کنند و در کنار آن تعداد کمي از همان محصول و با مشخصات و توليد روز که تاريخ مصرف آن ها اعتبار دارد وارد کشور مي کنند.

وي مي افزايد: اين افراد گواهي نامه بازرسي کالاهاي جديد را به عنوان گواهي نامه کل محموله به موسسه استاندارد اظهار مي کنند و به کشور مي آورند و چون اين محصولات از مراکز معتبر تاييديه دارند، تاييديه استاندارد ايران را هم مي گيرند اين کارشناس تاييد مي کند، در حالي که بايد جلوي چنين سوءاستفاده هايي گرفته شود و به محض ورود اين محصولات به کشور در آزمايشگاه استاندارد تست شوند و نبايد صرفاً به پذيرش تاييديه استاندارد آن ها و گواهي بازرسي از مبدا اکتفا شود.

مهندس تنها سخنگوي انجمن صنعت تاير ايران نيز در اين باره مي گويد: يک چهارم لاستيک هاي مورد مصرف داخلي وارداتي است و اکثر تايرهايي هستند که به دلايلي در داخل توليد نمي شوند.

وي مي افزايد: بنابراين اين ميزان لاستيک که وارد کشور مي شود، قطعاً بايد تحت نظارت استاندارد وارد و توزيع شود که متاسفانه اين شبکه نظارت کافي بر اين امر ندارد.

يک مقام مسئول هم در اين باره مي گويد: تست لاستيک در کشور نداريم و همين مسئله باعث شده است که بسياري از لاستيک هايي که وارد کشور مي شود تاريخ گذشته باشند.