بحران آب در ایران: قهر طبیعت یا سیاستهای نادرست؟

صدای آمریکا: کمبود آب آشامیدنی و آب کشاورزی به یکی از بحران های جدی ایران بدل شده است.

مقامات دولت نیز طی هفته های اخیر نسبت به کمبود شدید آب و کاهش «بی سابقه» سطح ذخایر آبی سدهای ایران هشدار داده و آن را در مرحله بحرانی خوانده اند.
حمیدرضا تشیعی، معاون «نظارت بر بهره برداری شرکت مهندسی آب و فاضلاب» گفته است به دلیل تغییرات اقلیمی، ایران سیزدهمین سال خشکسالی خود را پشت سر می گذارد.
معاون «نظارت بر بهره برداری شرکت مهندسی آب و فاضلاب» گفته است تداوم خشکسالی سبب شده است که کاهش تولید در مناطق شهری و روستایی به ابعاد تازه ای برسد. در مناطق شهری کاهش تولید آب به میزان ۸۴۰ میلیون لیتر در روز رسیده، در حالی که در مناطق روستایی این میزان ۴۸۰ میلیون لیتر در روز است. و در مجموع هر روز یک میلیارد و ۳۲۰ میلیون لیتر آب کمتر تولید می شود.
آقای تشیعی گفته است برخی از سدهای ایران همچون سدهای سفیدرود، ۱۵ خرداد، استقلال، و دوستی، کمتر از ٣٠ درصد حجم خود ذخیره آب دارند.به گفته وی آب ورودی به سدهای کرج، لتیان، دوستی، استقلال و طالقان ٣٠ درصد کاهش یافته است.
هم اکنون مخازن سدهای لار، لتیان، طالقان، کرج و ماملو از مهمترین منابع تامین آب تهران هستند اما مقامات هشدار داده اند منابع آب این مخازن نیز به طور بسیار جدی کاهش یافته است.
خسرو ارتقایی، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای تهران سه هفته پیش اعلام کرد کاهش ذخایر آب پنج سد عمده ایران در طی ١٠ سال اخیر بی سابقه بوده است. او گفته است از اول مهر ماه سال جاری در تهران باران نباریده است در حالی که سال گذشته در همین ماه، حداقل ٩ میلیمتر باران در تهران باریده بود.
حمید رضا صادق زاده، امام جمعه ورزنه در استان اصفهان اخیراً گفته است کشاورزان شرق اصفهان فقط برای تامین معیشت خود آب می خواهند. او شرایط کشاورزان شرق اصفهان را «نامطلوب و اسف بار» خوانده و گفته است مردم برای تغذیه فرزندان، تحصیل و ازدواج دختران خود در این منطقه با مشکلات بسیاری روبرو هستند.
اکنون چند سالی است که موضوع حقابه مردم و کشاورزان ساکن حوضه زاینده رود باعث درگیریهای منطقه ای شده است.
برخی می گویند عملکرد مقامات و استانداران دولت محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری پیشین تنش های بسیاری را بین مردم مناطق مختلف استان های کم آبی همچون کشاورزان شرق اصفهان پدید آورده بود.
بنا به گزارش ایرنا، خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی ایران کشاورزان به دلیل کمبود آب و تامین منابع مورد نیاز اعتراض های بسیاری را نسبت به سیاست های استاندار پیشین اصفهان و معاون سیاسی امنیتی و اجتماعی او مطرح می کردند اما مسئولان شرایط را عادی جلوه می دادند.
بنا به گزارش ایرنا، کشاورزان شهر ورزنه در شرق اصفهان به دلیل خشکی زاینده رود و فقدان آب برای کشت روزهای ٨ و ٩ اسفند سال ١٣٩١ لوله و تاسیسات انتقال آب از اصفهان به استان یزد را تخریب کردند و ماموران انتظامی برای توقف این اقدام اعتراضی وارد عمل شدند.
بنا به گزارش رسانه های داخلی در ایران، در جریان اعتراض کشاورزان اصفهانی تعدادی از حوضچه‌های مسیر، ساختمان نگهبانی و تاسیسات کنترل و تابلوهای برق تخریب شد و شیشه‌های ساختمان شکسته شدند. مردم مناطق سیان، قارنه و اژیه در استان اصفهان بوسیله تجهیزاتی از قبیل تراکتور، لودر، بیل مکانیکی و سیم بکسل لوله انتقال آب به یزد را خراب نمودند ومردم یزد که از آب پشت سد زاینده رود بهره می‌بردند از مصرف آب محروم شدند.
ایرنا می نویسد مسائل کشاورزان منطقه تا حدی جدی بود که کشاورزان از مقامات استان خواسته بودند تا آب برایشان تامین کنند و یا شغل های جایگزینی ایجاد کنند تا آن ها قادر باشند با کسب درآمد روزگار بگذرانند. برخی ایده اختصاص بودجه برای ایجاد گلخانه و حتی سرمایه گذاری در بخش خصوصی و صنعتی مثل بسته بندی کالا که به اندکی آب و یا به هیچ وجه به آب نیاز ندارد را مطرح کرده اند.
در شرایطی که بسیاری از کارشناسان کمبود بارندگی، برداشت بی‌رویه از سرشاخه برخی رودخانه‌ها و خشکسالی طولانی را از جمله عوامل مهم کاهش آب ورودی به مخزن سدها موثر می دانند اما برخی از ناظران سیاست های امنیتی دولت های بر سر قدرت در ایران و ساخت سدهای مختلف بدون درنظر گرفتن پیامدهای آن را عاملی برای بحران آب پیش روی کشور می دانند.
از سویی دیگر، ریشه اعتراض های مردم اصفهان نیز را باید در سیاست های ناکارآمد دولت، وزارت نیروی وقت و مهار آب در پشت سدها و در نهایت خشک شدن زاینده رود جستجو کرد. سوء مدیریت منابع آبی، مصرف بی رویه آب برای صنایع و کارخانه های منطقه همچون ذوب آهن اصفهان، کارخانه فولاد و نهادهای وابسته به سپاه و دیگر موسسات با نفوذ حکومتی نیز از جمله موارد موثر در خشک شدن آب زاینده رود و اعتراض های عمومی مردم این منطقه ارزیابی می شوند.
شاید اعتراض شهروندان ایران نسبت به خشک شدن دریاچه ارومیه و اقدام بی سابقه کشاورزان اصفهان در قبال خشک شدن آب زاینده رود نمایانگر بخشی از سیاست های پشت پرده مقامات دولتی و امنیتی باشد که پیامدهای ناشی از آن تاثیر مثبت و اغلب ویرانگری بر زندگی، معیشت و بهزیستی مردم این مناطق دارد.
براساس آمار رسمی برای تامین نیازهای آبی در ایران ۵۹۹ سد بزرگ با حجم ۴۳ میلیارد متر مکعب آب در حال بهره برداری است. بعلاوه ۱۳۵ سد در حال ساختمان و ۳۴۱ سد در مرحله بررسی و مطالعه می‌باشند.
جلال ایجادی، استاد دانشگاه فرانسه و کارشناس محیط زیست در فروردین ١٣٩٢ در مقاله ای که به پیامدهای بحران کمبود آب و سیاست های دولت می پردازد، می نویسد «اغلب سدهای ایران برای محیط زیست و راه آب های طبیعی و قنات ها و سفره های زیرزمینی زیان آور هستند و سدسازی برای منافع اقتصادی شرکت های وابسته به سپاه پاسداران می باشد».
وی ضمن اشاره به این که از ١٦٥ میلیون هکتار مساحت ایران، فقط ٣٧ میلیون هکتار برای کشاورزی مناسب است، یادآوری کرده است «ساختن سدها به زیان آبیاری کشت متوسط و کوچک بوده است ولی به دلیل کمبود آب در ایران ١٩ میلیون هکتار به شیوه دیم مورد استفاده کشت می گیرد».
او خاطرنشان کرده است «سدسازی های بی رویه، حفر چاه های عمیق، مصرف نامطلوب صنعتی، سوء مدیریت و فساد اداری و مالی نهادهای قدرتمند و بانفوذ» برای اجرای پروژه هایی که در نهایت برای کشاورزان و مردم مناطق کم آب زیان آور بوده اند از جمله سیاست های مخربی بوده اند که کشور را با بحران جدی آب روبرو کرده اند.
برخی از کارشناسان آگاه بحران آب در ایران را عاملی برای تنش های اجتماعی و اعتراضات گسترده می دادند.