راه دشوار رژیم برای ریاست «اوپک»

شرق: یک‌سال پیش، قبل از برگزاری نشستی که قرار بود در آن دبیرکل جدید اوپک معرفی شود، خیلی‌ها گمان می‌کردند که داستان دبیرکلی اوپک بالاخره به سرانجامی می‌رسد و باید «البدری» صندلی دبیرکلی سازمان کشورهای صادرکننده نفت را ترک کند. اما فریدون برکشلی رییس اسبق و 13ساله امور اوپک ایران و رییس گروه مطالعات انرژی وین نظری دیگر داشت. وی معتقد بود البدری بار دیگر ابقا خواهد شد و این صندلی به هیچ‌کدام از کاندیداهای این پست نخواهد رسید. امروز نیز او در گفت‌وگو با «شرق» شانس دبیرکلی نامزدهای کشورهای عضو را کمرنگ دید. البته وی به ابهاماتی اشاره کرد که کارشناسان اوپک به نامزد ایرانی داشتند که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

به‌نظر شما با توجه به موفقیت ایران در GECF امکان تکرار این وضعیت در وین خواهد بود؟
آنچه در اجلاس سازمان کشورهای صادرکننده گاز (GECF) اتفاق افتاد محصول رایزنی‌های سخت و پشت‌پرده و دیپلماسی رسانه‌ای فعال بود. البته باید بدانیم که ایران زودتر از این باید سمت دبیرکلیGECF را به دست می‌آورد چراکه این اجلاس به نوعی فرزند تهران محسوب می‌شود. ضمن آنکه نباید فراموش کرد که ما قدرت دوم گازی جهان محسوب می‌شویم، اما نباید از خاطر ببریم که اوپک با GECF تفاوت‌های اساسی دارد، چراکه پیچیدگی‌های دیپلماتیک در این سازمان بسیار زیاد است؛ بنابراین باید تلاش کنیم با به‌کارگیری یک دیپلماسی فعال، نقش خود را تقویت کنیم. باید به این واقعیت بپردازم که تکرار موفقیت تهران در وین نیاز به وقت و تمرکز زیادی خواهد داشت. در اجلاس آتی، احتمال اینکه نماینده ایران، دبیرکل سازمان کشورهای صادرکننده نفت شود، کم است اما باید در اجلاس پیش‌رو برای دوره‌های بعدی برنامه‌ریزی، لابی و توافق کرد.
فکر می‌کنید اولین قدمی که ایران برای دبیرکلی اوپک در شرایط فعلی بردارد چیست؟
یکی از موضوعات مهم در مساله دبیرکلی اوپک، معرفی کاندیدای واجد صلاحیت است. یکی از عوامل اصلی موفقیت ما در اجلاسGECF، واجد صلاحیت‌بودن کاندیدای ما بود. پس باید نخبه‌شناسی کنیم و برای حضور در سازمان‌های بین‌المللی افرادی را معرفی کنیم که به لحاظ توانایی فردی، ابهامی در وضعیت آنها نباشد. ابهام در صلاحیت کاندیدا، نقطه منفی در دیپلماسی انرژی ما محسوب می‌شود.
منظور شما این است که ما کاندیدای مناسبی برای این سمت معرفی نکرده‌ایم؟
کشورهای عضو، برخی ابهام‌ها را در خصوص کاندیدای ایران مطرح کرده‌اند. این ابهام‌ها در جلسات ارزیابی ما مطرح شده، البته این موارد در مورد کاندیدای عربستان هم وجود داشته است. حرف من این است که باید با برنامه‌ریزی بلندمدت، کاندیدای کشور را به سطحی از توانایی و شناخت در عرصه بین‌المللی برسانیم که جایی برای ابهام و بهانه‌جویی رقبا باقی نماند.
مطلع هستید که چه ابهاماتی در مورد کاندیدای ما وجود دارد؟
اگر خاطرتان باشد پیش از این، دو جلسه بررسی کاندیداها در اوپک برگزار شد و کاندیداها به دبیرخانه رفتند تا در حضور کارشناسان‌ارشد دیدگاه خود را ارایه دهند. در همان‌جا بود که کارشناسان برخی ابهامات را در خصوص کاندیدای ایران مطرح کردند.
خب چه ابهاماتی؟
کاندیدای ایران واجد شرایط احراز دبیرکلی اوپک است. آقای نوذری وزیر نفت بوده و سال‌ها سابقه حضور در نفت را دارد و همچنین چند دوره نماینده مجلس و عضو کمیسیون نفت بوده است. اما سابقه حضور در مجامع بین‌المللی ایشان کم است و این نقطه ابهامی برای کارشناسان بوده است.
به‌نظر شما شانس چه کشوری در اجلاس فردا برای دبیرکلی زیاد است؟
پیش‌بینی اینکه چه کشوری دبیرکل اوپک خواهد بود قدری سخت است. باید توجه داشت که وزرا چه توافقاتی روی موضوعات دیگر خواهند داشت که این توافقات مساله دبیرکلی را متاثر از خود خواهد کرد. ممکن است موضوع دیگری جز دبیرکلی مورد توافق یک کشور قرار گیرد و آن کشور در ازای رسیدن با آن توافق از پیگیری کاندیدای دبیرکلی صرف‌نظر کند. کاندیدای کشور عربستان از ایران ضعیف‌تر است اما این کشور به‌عنوان یکی از پنج‌کشور عضو موسس، چون نامزد معرفی کرده است، می‌تواند نامزدی فرد دیگر را وتو کند. البته عربستان و ایران هر دو کاندیدا معرفی کرده‌اند و هر دو با کاندیدای عراق مخالف هستند.
منظور شما این است که مسایل سیاسی تعیین‌کننده دبیرکلی خواهد بود؟
روابط درونی اوپک با روابط دیپلماتیک کشورها تفاوت‌هایی دارد. ممکن است دو کشور در روابط بین‌المللی و سیاسی رابطه بدی با هم داشته باشند اما درون اوپک دوستان خوبی باشند، عکس این وضعیت هم صادق است. شاید همین پیچیدگی‌هاست که موجب شده دبیرکل فعلی برای سه‌دوره ابقا شود. در حال حاضر سه تولید‌کننده بزرگ اوپک یعنی ایران، عراق و عربستان مدعی دبیرکلی اوپک هستند. این در حالی است که در دوره‌های قبلی معمولا ایران و عربستان به عنوان دو عضو قدرتمند اوپک، بیشتر دبیرکل‌ساز بوده‌اند و تمایلی برای کسب این پست نداشته‌اند. ایران و عربستان علاقه‌مند بوده‌اند که دبیرکل مورد نظر خود را از کشور ثالث و بر اساس لابی‌های درون اوپک تعیین کنند اما در دو سال گذشته، هم ایران و هم عربستان علاقه‌مند به کسب پست‌های ریاست اجلاس و دبیرکلی اوپک شده‌اند.
فکر می‌کنید عدم مدیریت لازم ما در نشست‌های گذشته اوپک می‌تواند مانعی باشد برای رسیدن ایران به دبیرکلی؟
دقیقا؛ این نکته را باید در نظر داشت که نوع عملکرد ما در سال 2010 و هنگامی که ریاست اجلاس اوپک را برعهده داشتیم، نادرست بوده است. ایران در طول یک‌سال، سه‌وزیر نفت داشت و هیچ‌کدام از این سه‌وزیر، نفتی نبودند. این مساله نقطه‌ضعفی است که تا مدت‌ها ایران را در اوپک رنج خواهد داد.
پیشنهاد شما برای بهبود دیپلماسی انرژی ایران چیست؟
در واقع واژه دیپلماسی انرژی و ورود آن به حوزه دیپلماسی عمومی کشور، محصول دوران هشت‌ساله حضور آقای زنگنه در وزارت نفت است. ایران در دوران آقای زنگنه رییس کمیته وزارتی نظارت بر بازار در اوپک بود. این کمیته چهارنفره همیشه پیش از اجلاس اوپک گزارشی از بازار به اجلاس ارایه می‌کرد تا قبل از آغاز اجلاس، وزرای شرکت‌کننده یک گزارش کارشناسی در اختیار داشته باشند. این کمیته، بازار را ارزیابی و جمع‌بندی را در اختیار اوپک می‌گذاشت. کمیته وزارتی نظارت بر بازار به صورت سنتی در اختیار ایران بود و نقش مهمی در سمت‌دهی به افکار اجلاس داشت. متاسفانه دو سال قبل، ما این موقعیت را که ابزار مهمی در دست وزیر بود، از دست دادیم؛ بنابراین آقای زنگنه باید یک دوره بازسازی در بخش دیپلماسی اوپک داشته باشد تا به وضعیت قبلی بازگردیم.