خیز آذربایجان برای تصاحب نگارگری ایرانی

جمهوری آذربایجان پس از اقدام به ثبت «تار» و «چوگان» به نام این کشور در فهرست جهانی یونسکو، این بار برای ثبت هویت «نگارگری ایرانی» و چه بسا شاهنامه و دیوان حافظ زمینه سازی می کند!
در تلاش اخیر دولت جمهوری آذربایجان، پس از آن که با کندن کاشی های مزین به شعرهای نظامی، سعی شد هویت فارسی زبان بودن او کتمان شود، تعلق خمسه نظامی، دیوان حافظ و شاهنامه فردوسی به میراث فرهنگی و هنری این کشور، امری بدیهی القا شده است.
غرفه جمهوری آذربایجان در اکسپوی 2015 میلان، جزو غرفه های به نسبت شکیل و پرمخاطب بود. در این غرفه، برخلاف روال معمول اکسپوها، بروشورها و هدایای تبلیغاتی هم برای مخاطبان در نظر گرفته شده بود که مواردی ازجمله عرضه فرش تبریز به عنوان یکی از صنایع دستی این کشور، در آن ها قابل تامل بود.
در این میان، کتاب نفیسی هم منتشر شده بود با نام «مینیاتور» که با همان عنوان روی جلد و متن ابتدایی آن، مشخص می کرد به معرفی هنر مینیاتور آذربایجانی می پردازد.
این کتاب با کاغذ گلاسه و چاپ رنگی، در 250 صفحه با جلد سخت و در قطع خشتی بزرگ منتشر شده است. هر روز، نسخه هایی از این کتاب، به مخاطبان و میهمانان غرفه آذربایجان اهدا می شد. همچنین نسخه هایی از آن برای تورق و ملاحظه بازدیدکنندگان در نظر گرفته شده بود.
در این کتاب که خبرنگار ایسنا به نسخه ای از آن دست یافته است، با امتناع از ذکر نام «ایران»، شهرهای اردبیل، تبریز، ارومیه و مراغه (در استان های اردبیل و آذربایجان شرقی و غربی ایران) تا ایروان (پایتخت جمهوری ارمنستان) و باکو (پایتخت جمهوری آذربایجان)، قلمرو هنر این کشور توصیف شده است. نکته عجیب تر این که در صفحه های متعدد این کتاب، تصویرهایی از کتاب های قدیمی خطی و نگارگری ایرانی به عنوان نمونه هایی از مینیاتور آذربایجان ارائه شده است. در بالای تصویرها نیز نام آثار، ادیبان و داستان های مختلفی چون شاهنامه فردوسی، دیوان حافظ، خمسه نظامی، گرشاسب نامه، کلیله و دمنه، همای و همایون، خاورنامه، جامع التواریخ، هفت اورنگ، فال نامه و... با تلفظ فارسی اما به خط لاتین آمده است. محل خلق یا نگهداری بسیاری از آثار نیز شهرهایی چون تبریز ذکر شده است.
همچنین شعرهای متصل به تصویرهای نگارگری شده همگی به زبان فارسی بوده، اما قطعا این نکته برای مخاطب غربی قابل درک و تمییز نیست. با این حال، استفاده از عکس های اندازه کوچک که در مراحل چاپ، به شکل کم کیفیتی نمود یافته اند، خود اصلی ترین گواه بر دسترسی نداشتن دولت آذربایجان به مخازن و منابع اصلی این هنر قدیمی و صرفا اتکا به تصویرهای اینترنتی است.
با فرض پذیرش فرامرزی بودن هنرهای تمدن منطقه ای، این نوع ارائه هنر نگارگری با حذف دایره تعلقی و نیز تحریف پیشینه آن، اقدامی فاقد سوء نیت نمی تواند تلقی شود؛ خصوصا که بر پیشانی کتاب نیز آمده است، این کتاب، توسط بنیاد "حیدر علی اف" انتشار یافته است.
این اتفاق در کنار معرفی «خط نستعلیق» در غرفه امارات متحده عربی و «فرش تبریز» در غرفه های کشورهای آذربایجان و ترکمنستان، سکوت مسئولان ایرانی را - با توجه به حضور جدی جمهوری اسلامی ایران در اکسپوی 2015 میلان - قابل تامل می سازد.
این وضعیت، از دو حال خارج نیست: یا این حرکت ها توسط مسئولان ایرانی دیده شده و به سکوت برگزار شده اند که جای مطالبه دارد، یا اساسا دیده نشده اند که باز با توجه به حضور پرشمار ایرانی هایی که به عنوان ماموریت اداری در این رویداد بزرگ جهانی حضور داشته اند، باز جای پاسخ خواهی دارد.
این درحالی است که علاوه بر کارکنان رسمی، گروه های متعدد و پرشماری نیز ازسوی وزارت صنعت، معدن و تجارت به عنوان گروه های خبری در اکسپوی میلان حضور داشتند که حضور نام های رسانه های ناشناخته و نیز غیبت رسانه های اصلی و پرمخاطب کشور، از نکته های قابل توجه آن بود. با این وجود، چنین اتفاق قابل تاملی دیده نشد!
اقدام آذربایجان مضحک است
رئیس انجمن نگارگری ایران گفت: اقدام کشور جمهوری آذربایجان برای ثبت هنر نگارگری و مینیاتور ایران به نام خود، کاری مضحک است و باید با آن برخورد جدی شود.
محمدباقر آقامیری در گفت وگو با ایسنا ، درباره انتشار کتابی شامل نگارگری های ایرانی توسط جمهوری آذربایجان و توزیع آن در اکسپوی 2015 میلان، اظهار کرد: من نمی دانم چرا آذربایجانی ها این عقده را دارند که همه چیز را به اسم خودشان بزنند. اگر کانال آذربایجان را نگاه کنید، در برنامه فرهنگی - هنری شان یک مینیاتور بزرگ از دوره صفویه می گذارند و شعار می دهند که این هنر برای ماست. در حالی که این اقدام بسیار مضحک است، چون همه اشعار آن به زبان فارسی است. او ادامه داد: یک زمانی همه این سرزمین ها جزو خاک ایران بوده و به خاطر بی لیاقتی شاه های قاجار تکه پاره شده است. حالا این کشورها می خواهند هنر اصیل و ماندگار ایران را در حوزه های مختلف به اسم خودشان به ثبت برسانند. البته هر کاری که بخواهند بکنند برای خودشان بد است، چون در همه کتاب هایی که در 70 سال گذشته در لندن و نیویورک و کشورهای غربی چاپ شده، عبارت Persian painting آمده است. آقامیری همچنین بیان کرد: در دوره حکومت صفوی شهرهای تبریز، قزوین و اصفهان مرکز حکومت بودند. کسی نمی تواند تاریخ را خدشه دار کند. بنابراین باید قاطعانه با این نوع رفتارها برخورد کرد، به نظر من، همه این کارها ناشی از کم کاری و سوءمدیریت در وزارت ارشاد است. سازمان میراث فرهنگی هم هیچ حرکت و کار مفیدی در این زمینه انجام نمی دهد و هرچه انتقاد در رسانه ها منتشر می شود، انگار گوش ها کر و چشم ها بسته است.