آژیر ضعف مددکاری اجتماعی در ایران

روزنامه شرق: «به صدا درآوردن آژیر بحران مددکاری در ایران»؛ این تیتر اصلی صحبت‌های دیروز رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران و مسئول یکی از خیریه‌های فعال در حوزه کودکان بود. فاطمه دانشور دیروز قرار بود درباره رونمایی از کتاب «طرح ملی حمایت از کودکان» در جلسه‌ای که به همین نام برگزار شده بود صحبت کند اما قبل از آن با ارائه مستنداتی تأکید کرد اوضاع مددکاری در ارگان‌های اصلی چون وزارت بهداشت، سازمان زندان‌ها، ناجا و بهزیستی به‌هیچ‌عنوان در مقایسه با عمق آسیب‌ها دفاع‌کردنی نیستند.
این عضو شورای شهر در جای‌جای صحبت‌هایش مثال‌هایی دلخراش از آسیب و جراحت و مرگ کودکان آسیب‌دیده اجتماعی می‌آورد تا عمق فاجعه را بیشتر نشان دهد و درعین‌حال باور خود را درباره مسئولیت‌پذیربودن رسانه‌ها یادآوری کرد و گفت: کاش همین اهتمام و توجهی که رسانه‌ها بدون هیچ چشمداشتی دارند، مسئولان هم داشتند و چون ندارند ما مجبوریم بارها‌و‌بارها و به اشکال مختلف این زخم‌ها را به رخ آنها بکشیم.
رئیس کمیسیون اجتماعی شورای شهر تهران به طرح جمع‌آوری زنان کارتن‌خواب اشاره کرد که از هفته گذشته در محله هرندی و محدوده اطراف آن با همکاری شهرداری و نیروی انتظامی و سایر ارگان‌های مرتبط در حال اجراست و گفت: این زنان را برای سم‌زدایی به‌صورت اجباری به کمپ شفق منتقل می‌کنند اما این مجموعه که به‌صورت خصوصی ولی زیر نظر مجموعه‌های دولتی اداره می‌شود کمبودهای مهمی دارد. در چند بازدیدی که در این دو هفته داشته‌ام متوجه شدم که با وجود تعهد سازمان بهزیستی برای تأمین مددکار اجتماعی، هنوز این مهم اجرائی نشده است. هرچند که مسئول ستاد مبارزه با مواد مخدر معتقد است که مسئله مددکاری از چند هفته بعد از جمع‌آوری و سم‌زدایی باید آغاز شود اما از نظر ما این کار به‌هیچ‌وجه درست نیست. زنانی که به این کمپ منتقل می‌شوند ممکن است فرزندانی داشته باشند اما در همان روزهای اول حرف آنها قبول و باور نمی‌شود و اصلا کسی نیست که با آنها صحبت کند.
دانشور به گفت‌وگوی خود با زنان کارتن‌خواب اشاره کرد و گفت: بسیاری از آنها درباره سرنوشت کودکانشان پس از انتقال به کمپ شفق نگران بودند و اینکه فرزندانشان در دست موادفروشان یا در خیابان و... بدون حمایت بمانند و این مسئله نشان از جای خالی مددکاری دارد. افرادی که معمولا به‌عنوان مددکار در این مراکز فعال هستند اصل را بر صحت اظهارات این کارتن‌خواب‌ها نمی‌گذارند درحالی‌که اصل بر دروغ‌نگفتن آنها است مگر غیر از آن ثابت شود. ما موارد زیادی را داشته‌ایم که کودکان به دلیل توجه‌نکردن به اظهارات مددجو مورد صدمه و آسیب قرار گرفته‌اند.
این عضو شورای شهر تهران تصریح کرد: با مشاهده این شرایط بررسی را درباره حوزه مددکاری داشتم و به پژوهش ممیزی مددکاری اجتماعی که توسط گروه علوم پیراپزشکی فرهنگستان علوم پزشکی سفارش داده شده و توسط مصطفی اقلیما نیز اجرا شده است، رسیدم. این پژوهش وضعیت مددکاری ایران را تا سال ٩٢ در مجموعه‌هایی نظیر وزارت بهداشت، سازمان زندان‌ها، ناجا، بهزیستی و... بررسی کرده است. بر‌این‌اساس تنها ٢٥ درصد افرادی که دارای پست مددکاری اجتماعی در وزارت بهداشت هستند، تحصیلات مرتبط دارند و مابقی تحصیلات غیرمرتبطی همچون ریاضی، علوم آزمایشگاهی و... داشته‌اند. با وجود این برای من عجیب است که وزیر بهداشت در واکنش به مسئله فروش نوزاد می‌گوید: وزارت بهداشت وظیفه‌ای در قبال خریدوفروش کودکان معتاد ندارد. باید از ایشان پرسید اگر بیمارستان‌ها از حداقل تعداد مددکاران اجتماعی برخوردار بودند هیچ‌گاه نوزاد زن معتاد آسیب‌دیده پس از زایمان به این مادر تحویل داده می‌شد؟
دانشور فاجعه مهم‌تر را تعداد پست‌های مددکاری در شهرهای زابل، قزوین، شاهرود، زنجان، گناباد، شهرکرد، خراسان ‌شمالی، اراک، ایلام، بوشهر و زنجان برشمرد که تعداد این پست‌های مرتبط با رشته مددکاری صفر است. همچنین در تهران تنها ٢٥ مددکار اجتماعی حرفه‌ای با رشته مرتبط وجود دارند.
وی در ادامه به بررسی همین آمار در انجمن حمایت از زندانیان اشاره کرد و گفت: تنها شش درصد از مددکاران اجتماعی این مجموعه دارای رشته تحصیلی مرتبط هستند درحالی‌که طبق استانداردهای جهانی برای هر پنج پرونده فعال و ٢٠ پرونده غیرفعال باید یک مددکار باشد. یکی از کارهای مددکاران در زندان این است که به بازدید از خانواده زندانیان بروند و درباره سرنوشت آنها تحقیق کنند؛ چراکه ما وقتی با زنان‌ کارتن‌خواب مصاحبه می‌کنیم، اکثر مردان آنها در زندان به سر می‌برند و وقتی ما به معیشت خانواده پس از دستگیری مرد خانواده توجه نمی‌کنیم کار به جایی می‌رسد که زنان سرپرست خانواده به دنبال پول‌درآوردن به طرق غیرمجاز هستند. یافته دیگر ما این است که انجمن حمایت از زندانیان در گذشته ردیف بودجه از دولت دریافت می‌کرد اما در سال ٧٧ این بودجه از آنها گرفته و به کمیته امداد سپرده شد. کمیته امداد هم جواب‌گوی همه آنها نیست و پس از یک سال از حبس، تازه بررسی می‌کند که آیا این خانواده می‌تواند از حمایت‌های حداقلی برخوردار باشد یا نه؟
دانشور با بیان اینکه ٣٤ درصد از افرادی که در انجمن حمایت از زندانیان، شغل مددکاری دارند، تحصیلات دیپلم و زیر دیپلم دارند اظهار کرد: در سال ٨٠ تنها برای پنج درصد از زندانیان پرونده مددکاری تشکیل شد که این نشان‌دهنده آن است که موضوع مددکاری رها شده است. من در همین‌جا آژیر ضعف مددکاری اجتماعی را به صدا در‌می‌آورم و می‌گویم که یکی از دلایل بازگشت مجدد کارتن‌خواب‌ها به خیابان، نبود مددکاران حرفه‌ای مداخله‌گر است که انجمن مددکاری اجتماعی می‌تواند در دوره‌های کوتاه‌مدت سه تا شش ماه آموزش‌هایی را به پرسنل دستگاه‌ها بدهد که حداقل آنها با اصول اولیه آشنا شوند.
وی با اشاره به بی‌توجهی به آسیب‌های اجتماعی در برنامه ششم توسعه نیز گفت: با توجه به اینکه حل آسیب‌های اجتماعی یکی از دغدغه‌های مقام معظم رهبری است، چطور ممکن است که در برنامه ششم توسعه به آسیب‌های اجتماعی بی‌توجهی شود و تنها به ایجاد ستاد عالی توانمندسازی فقرا و محرومان اکتفا شود. آیا همه آسیب‌های ما نظیر اعتیاد، فحشا، بیماران مزمن، طلاق و... ذیل این عنوان قرار می‌گیرند؟
این عضو شورای شهر تهران به یک گزارش از مؤسسه مهر‌آفرین در ٤٠ روز گذشته اشاره کرد و گفت: مددکاران ما برای کمک به مادران و کودکان بد‌سرپرست در سه بیمارستان منطقه ١٢ به مدت ٤٠ روز مستقر شدند و پس از همراهی با مادر نوزاد و بررسی وضعیت خانوادگی آنها متوجه شدند که در اکثریت موارد، پدر و مادر مصرف‌کننده شیشه و هروئین هستند و به‌جز آن نوزاد، فرزندان دیگری هم در خانه هستند که مدرسه نمی‌روند و شناسنامه ندارند و واکسن هم نزده‌اند و شدیدا در معرض آسیب هستند. ما با یک مورد مواجه شدیم که پسربچه‌ای هر دو شب یک‌بار توسط پدرش مورد ضرب‌وشتم شدید قرار می‌گرفت و حتی به دلیل شکستگی پایش دچار عفونت شدید بود. اما با وجود دخالت بهزیستی هنوز نتوانستیم این کودک را از آن خانه نجات دهیم. این شرایط نشان‌دهنده وجود خلأ بزرگی در قانون است چراکه بهزیستی نمی‌تواند بدون حکم، کودک را از خانواده جدا کند و تا زمانی که قاضی کلمه «اجبار» را در حکم قید نکند، بهزیستی با مشکلاتی مواجه است.
وی با بیان اینکه من نگاه جناحی در حوزه آسیب‌های اجتماعی ندارم، گفت: در دولت گذشته سازمان رفاه و تأمین اجتماعی و وزارت کار با یکدیگر ادغام شد و حالا بررسی کل آسیب‌های اجتماعی به یک معاونت که آن هم مسئولش اقتصاد خوانده، خلاصه شده و خواستار احیای دوباره این سازمان هستیم. وی به وزیر بهداشت و سایر مسئولان سازمان‌های مرتبط توصیه کرد تا دستورالعمل مشخصی برای ارتقای جایگاه مددکاران اجتماعی صادر کنند تا قبل از آسیب بیشتر برای کودکان یا حتی مرگ آنها، بتوانیم آنها را نجات دهیم.