خشکيدن جريان زندگی در رودخانه‌های رشت

حال رودخانه‌هاي رشت در حالي روز به روز وخيم‌تر مي‌شود که مسئولان استاني و شهري تاکنون هيچ اقدام موثري براي رفع آلودگي در اين رودخانه‌ها نکرده‌اند.

به گزارش مهر، بررسي اولين نقشه شهر رشت با توسعه نامتوازن امروزي شهر نشان مي‌دهد، ساکنان رشت در گذشته مي‌دانستند شهر را در کدام جهت توسعه دهند که دچار کمترين آسيب ناشي از باران و رطوبت شوند.

به تعبيري، محلات به گونه‌اي چينش يافته بود که آب‌هاي سطحي ناشي از نزولات جوي از بخش مرتفع شهر سرريز شده و به سمت رودخانه‌هاي رشت مي‌رفت. در واقع برخلاف بسياري از رودخانه‌هاي کشور که خود عاملي براي تجمعات مردمي‌و شکل گيري شهرها در بر خط رودخانه‌ها هستند، رودخانه‌هاي رشت از همان ابتداي شکل گيري اين شهر، نقش جمع کننده آب‌هاي سطحي را داشته‌اند.

قرار گرفتن رشت در بلندايي که دو سوي رودخانه در آن قرار داشت؛ کمک مي‌کرد تا آب‌هاي سطحي ناشي از بارندگي و همچنين در زمان فقدان سيستم فاضلاب، پس آب‌هاي خانگي به داخل رودخانه‌هاي گهر رود و زرجوب بريزند.

هم‌اينک نيز رودخانه‌ها رشت چنين نقشي را بر عهده دارند، اما آنچه در دهه‌هاي اخير بسيار نگران کننده شده، افزايش سر ريز فاضلاب‌هاي خانگي، صنعتي و بيمارستاني به رودخانه‌ها ناشي از رشد جمعيت و صنعتي شدن رشت است.

وضعيت زيست محيطي رودخانه‌ها و تاثيرات آن بر شهروندان به حدي نگران کننده شده که سالهاست هر نامزد انتخاباتي که مي‌خواهد به مجلس يا پارلمان محلي راه يابد، مهمترين شعار انتخاباتي‌اش، بهسازي و احياي رودخانه‌هاست! شعاري که سال‌ها است در بند سخن باقي مانده است. يک محقق و رشت پژوه در خصوص تاريخچه احياي رودخانه‌هاي رشت به مهر مي‌گويد: در سال‌هاي نزديک به انقلاب، سازمان برنامه و بودجه با شرکت مهندسان مشاور ايرندکو (IREND.CU) به منظور جمع آوري آب‌هاي سطحي و دفع بهداشتي فاضلاب رشت قراردادي منعقد کرد.

روبرت واهانيان تبريز ادامه مي‌دهد: اين شرکت که از قوي‌ترين شرکت‌هاي مهندسي در زمينه جمع آوري آب‌هاي سطحي در دنيا بود، طرحي را مطالعه کرد که طي آن قرار بود در مسير خيابان امام خميني (ره) به سمت پل بوسار يک تونل عظيم در بستر زمين ايجاد شود که در تمام اين تونل، با لوله‌هاي جداگانه فاضلاب و آب‌هاي سطحي به سمت پل بوسار هدايت شود. در دو سوي تونل نيز قرار بود بقيه تاسيسات شهري نظير کابل‌هاي برق و... هدايت شوند. فاضلابي که به سمت پل بوسار مي‌رفت با ايجاد دو رشته لوله به سمت فخب مي‌رفت. و احداث تصفيه خانه فخب نيز از طرح‌هاي مطالعاتي شرکت مذکور بود.

وي مي‌افزايد: احداث اين تونل، دقيقاً در مسير شيب رشت يعني جنوب شرق به شمال غرب بود. مطالعات اين شرکت که در آن زمان 32 ميليون تومان هزينه در برداشت، طي 25 جلد قطور به آب منطقه‌اي تحويل داده شد.

واهانيان مي‌گويد: با شروع انقلاب و جنگ شرايط کشور به صورت بحراني در آمد و در نهايت سرنوشت مطالعات ايرندکو هم نامعلوم ماند. در نهايت پس از اتمام جنگ تحميلي بار ديگر جداسازي فاضلاب رشت از آب‌هاي سطحي کليد خورد. اما نه با طرح مطالعاتي ايرندکو و شايد برداشت‌هاي مقطعي و موردي مطالعاتي که هزينه مطالعات دوباره را در پي داشت.

اعطاي اعتبارات بانک جهاني براي نجات رودخانه‌ها و تالاب انزلي در دهه 70 نيز براي شهروندان معلوم نشد. سال‌هاست تصفيه خانه‌اي تکميل نشده و شرکت آب و فاضلاب سالهاست که براي ايجاد تصفيه‌خانه‌هاي لوکال (محلي) و پمپاژ آن به تصفيه خانه مادر در فخب طرح‌هاي مطالعاتي ارائه مي‌دهد و حتي با دريافت و افزايش هزينه ايجاد سيستم فاضلاب، در قبض آب بهاي هر خانوار، تلاش دارد، هزينه اين بهسازي را فراهم کند و مدير عامل آبفاي گيلان نيز بارها با حضور در جلسات شوراي شهر خواستار تعامل و همکاري شهرداري در اعتبار بخشي بدين منظور شده است.

اما در نهايت، امروز رودخانه‌هاي رشت، به قدري آلوده هستند که حتي صادق لطفي مدير عامل شرکت آبفاي استان نيز به مهر مي‌گويد: اگر جلوي ورود فاضلاب و پس آب‌هاي شهري به رودخانه‌ها هم گرفته شود، به دليل احداث سدهاي بالادستي و از جمله سد عزيزکيان، شاهد خشک شدن گوهر رود و زرجوب خواهيم بود.

با اين حال، جريان زندگي در رودخانه‌هاي استان گيلان هر روز کم رمق تر مي‌شود و سال‌هاست بين مسئولان در جلسات مختلف طرح‌ها و برنامه‌هايي براي ساماندهي رودخانه‌ها ارائه مي‌شود، ولي برنامه‌هاي پيشنهادي، از پشت درهاي بسته جلسات بيرون نمي‌آيد. و از طرفي قصه آلايندگي رودخانه‌ها و به تبع آن حوزه آب ريز تالاب‌ها و درياي کاسپين، آنقدر تکراري شده که ديگر حتي مردم هم رغبتي به شنيدن برنامه‌هاي پيشنهادي و آرماني ندارند.

امروز رودخانه‌هاي زرجوب و گوهر رود، به دليل ورود انواع پسماندهاي سمي، تخليه پس آب‌هاي صنعتي، بيمارستاني و از همه بدتر شيرابه‌هاي مرکز دپوي زباله‌ها در سراوان روز به روز بدتر مي‌شود. در شهرهايي که مردم آرزو دارند در اطراف رودخانه سکونت کنند؛ امروز بوي نامطبوع رودخانه‌هايي که تبديل به فاضلاب شده؛ ساکنان حريم رودخانه‌ها را فراري داده و افراد کم بضاعت اين شرايط سخت را تحمل مي‌کنند. شوراي چهارم شهر رشت، با شعار زيست محيطي پا به عمارت خليل رفيع گذاشت. شورايي که افتخارش دانش آموختگان متخصص شهري بود و به داشتن يک دانش آموخته محيط زيست مي‌باليد.

اين شورا، در سال نخست فعاليت خود، با راه اندازي «کارگروه ساماندهي رودخانه‌ها» و عقد قرارداد با يک شرکت مطالعاتي در اين زمينه، سعي کرد به اين وعده خود جامه عمل بپوشاند.

ايجاد کارگروه ساماندهي رودخانه‌ها به رياست فرانک پيشگر، دانش آموخته محيط زيست، اميدي دوباره در اين راستا بود. در جلسات متعدد اين کارگروه، حتي در 24 مهر ماه گذشته، اعضاي شورا با دکتر نمکي، مشاور برنامه ريزي و راهبردي رئيس‌جمهور نيز ديدار و گفت‌وگو کردند. انعکاس مشکلات زيست محيطي رودخانه‌هاي رشت در مجمع مشورتي روساي شوراهاي کلانشهرهاي کشور و با حضور دکتر احمد مسجد جامعي -که به ميزباني رشت در اواخر خرداد ماه سال 92، برگزار شد- از ديگر اقدامات بود.

به دنبال تلاش اعضاي شورا براي دريافت اعتبارات دولتي براي ساماندهي رودخانه‌ها در خلال سفر رئيس جمهور به گيلان در ابتداي سال جاري، 100 ميليارد تومان اعتبار براي ساماندهي رودخانه‌هاي رشت تخصيص يافت. مبلغي که نيمي‌از آن نه به شرکت آب و فاضلاب و يا شهرداري بلکه به آب منطقه‌اي تخصيص يافت. بخشيدن اين اعتبار به آب منطقه‌اي صداي اعتراض اعضاي شوراي رشت و حتي مديرعامل آبفا را در پي داشت. در حالي هزينه کرد اعتبار دولتي براي ساماندهي رودخانه‌ها تنها به آب منطقه‌اي تخصيص يافته، که آلايندگي رودخانه‌ها تنها از سوي يک دستگاه نيست و تعامل بسياري از دستگاه‌هاي خدماتي را مي‌طلبد.

آهسته‌ترين تلاشي که شهرداري در طي اين سال‌ها براي نجات رودخانه‌ها کرده است، آزادسازي حريم رودخانه‌ها با خريد املاک در حريم بود. با اينکه قانوني وجود دارد که آب منطقه‌اي را مکلف مي‌سازد تا شعاع 20 متر از مرکز رودخانه، حريم رودخانه‌ها را آزاد کند، ولي در تمام اين سال‌ها شهرداري تنها دستگاهي بوده که نسبت به خريد املاک حريم رودخانه‌ها و آزادسازي آنها اقدام کرده است. بخشي از حرايمي‌که شهرداري آزاد کرده، مالکيتي بر آن ندارد و آب منطقه‌اي بايد براي آينده آن برنامه ريزي کند.

جديدترين تلاش شهرداري براي آزادسازي حريم رودخانه‌ها، عقد قرارداد با مسکن و شهرسازي به منظور تهاتر مالکان املاک واقع در حريم رودخانه‌ها با واحدهاي مسکن مهر است. واحدهايي که اگر آزاد شود، لااقل فاضلاب خانگي کمتري به رودخانه‌ها مي‌ريزد و رودخانه‌ها نيز با خودپالايي و رشد طبيعي ني‌هاي مردابي سعي مي‌کند، خود را احيا کند.

شيرابه زباله‌هاي مرکز دفن سراوان خود به اندازه يک جويبار روزانه به رودخانه‌هاي رشت سر ريز مي‌شود. يکي از اعضاي شوراي شهر رشت در يکي از نشست‌هاي کارگروه ساماندهي رودخانه‌ها و در حضور دکتر نمکي، مشاوربرنامه ريزي و نظارت راهبردي رئيس جمهور يادآور شده بود؛ طبق بررسي‌هاي به عمل آمده شيرابه‌ها در خوش‌ترين زمان سال 4 ليتر بر ثانيه و در فصل بارندگي به جهت پوشش نامناسب 18 ليتر بر ثانيه با غلظت کم به سمت رودخانه‌ها سرازير مي‌شود.

عباس صابر، پساب‌هاي صنعتي شهرک صنعتي رشت را هم از جمله آلاينده‌هاي رودخانه‌هاي شهر عنوان کرد که به رودخانه‌ها مي‌ريزد. ورود فاضلاب‌هاي خانگي و سريز مواد شوينده سمي‌هم با رشد جمعيت شهرنشين روبه افزايش است. در سال دوم فعاليت شوراي چهارم، عباس صابر رئيس شوراي شهر با اشاره به دريافت وام بانک جهاني در سال 1370 توسط شرکت آب و فاضلاب به جهت رفع مشکل فاضلاب خانگي گفته بود: به دليل نبود مديريت در زمان، بخشي از فاضلاب داخل شهر يعني 400 کيلومتر از 1400 کيلومتر اجرايي شده در حاليکه بسياري از آنها به هم متصل نشده‌اند و اين اتصال به 300 ميليارد بودجه نياز دارد تا به تصفيه خانه فخب متصل شود. ايجاد پوشش بر روي رودخانه‌ها از جمله پيشنهادهاي صابر در حضور دکتر نمکي بود، اما وعده‌هاي مشاور رئيس جمهور هم عملي نشد.

40 سال است شهر صنعتي رشت با وجود 170 واحد فعال کوچک و بزرگ صنعتي بدون تصفيه خانه فعاليت مي‌کنند و پس آب سمي‌کارخانه‌ها به رودخانه‌ها مي‌ريزند. سال‌هاست احداث تصفيه خانه شيرابه زباله‌ها در سراوان، هم منوط به اعطاي مجوز قطع درخت از سوي منابع طبيعي، معطل مانده است و شهردار نيز با ارسال لوايحي، بودجه مصوب اين بخش را نيز جابجا و در بخش‌هاي ديگر هزينه مي‌کند.

اما در اين ميان رئيس سابق کميسيون بهداشت و محيط زيست شوراي شهر هنوز نا اميد نشده و تلاش دارد هرچند مقطعي هم که شده، جلوي آلودگي بيشتر رودخانه‌ها را بگيرد.

در نهايت آنچه پيداست، جريان زندگي در رودخانه‌هاي رشت در حال خشکيدن است و خواب غفلت مسئولان شهري و استاني، اين خشکيدن را سرعت مي‌بخشد در حاليکه عبور شريان حيات از ميان شهر، نعمتي است که اهميت آن تنها در نبودنش و زماني که ديگر کاري از دست کسي بر نمي‌آيد مشخص مي‌شود.