تجهیزات‌مستهلک آزمایشگاهی دردانشگاه های کشور؛ از سال ها پیش به عنوان چالشی اساسی ومانعی جدی برسر راه تحقیق وپژوهش در دانشگاه ها مطرح بوده و است.این درحالی است که تجهیزات آزمایشگاهی یکی از ابزارهای مهم برای انجام تحقیقات به شمار می رود وبدون وجود آن، انجام پژوهش وتحقیق در دانشگاه ها تقریبا غیر ممکن است.
پژوهش با تجهیزاتی که بوی کهنگی می دهد
بی توجهی به تامین و نوسازی تجهیزات آزمایشگاهی دانشگاه ها طی 16 سال گذشته، باعث شده است انجام پژوهش های کاربردی و مهم در دانشگاه ها به شدت باافت وضعف جدی مواجه شود.به گفته معاون پژوهش وفناوری وزیر علوم ؛ کمبود تجهیزات آزمایشگاهی در دانشگاه های کشور و به روزسازی نشدن این تجهیزات در حال حاضر یکی از چالش های مهم در عرصه پژوهش در دانشگاه ها به شمار می رود ؛ وی می گوید : متاسفانه از 16 سال قبل ارز متمرکزی برای ورود تجهیزات آزمایشگاهی از خارج تامین نشده است و خرید های ارزی قابل توجهی نداشته ایم. دکتر احمدی اضافه می کند :در بودجه سال 95مبلغی برای خرید تجهیزات آزمایشگاهی در نظر گرفته شده بود، اما متاسفانه این ردیف بودجه در مجلس حذف شد وباید تلاش کنیم از طرق دیگری آن را جبران کنیم .
تامین تجهیزات آزمایشگاهی تکالیف محقق نشده برنامه های چهارم وپنجم
طرح تامین تجهیزات مورد نیاز دانشگاه ها مصوبه مجلس و یکی از تکالیف محقق نشده برنامه چهارم و پنجم توسعه است که متاسفانه با وجود نیاز شدید دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی به تجهیزات آزمایشگاهی و پژوهشی، این نیاز هنوز از سوی مسئولان پاسخ داده نشده است. تجهیزاتی که به گفته برخی صاحب نظران دانشگاهی، قدمت برخی از آن ها حتی به 50 سال هم می رسدوهمین موضوع باعث شده، لطمه شدیدی به بدنه پژوهشی کشوروارد شود.
به گفته معاون پژوهش وفناوری وزیر علوم ، از سال 79 تاکنون ؛ دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی کشوربا مشکل کمبود تجهیزات آزمایشگاهی دست و پنجه نرم می کنندومتاسفانه وعده هایی که برای تامین این تجهیزات از سوی مسئولان مطرح شده، هنوز عملیاتی نشده است.
وی با بیان آن که طی این مدت هیچ اعتبار ریالی برای تامین و به روز سازی تجهیزات آزمایشگاهی و پژوهشی دانشگاه ها اختصاص داده نشده است، می گوید:همین موضوع باعث شده، انجام بسیاری از تحقیقات پایه ای وتحقیقات کاربردی در دانشگاه ها با مشکل مواجه شود . چرا که با توجه به پیشرفت های علمی در دنیا اساسا تجهیزات موجود برای تحقیقات جدید و پژوهش هایی که در مرز های دانش انجام می شود ،کارآیی لازم را ندارد .
دکتر احمدی تصریح می کند: تاکنون به صورت پراکنده کمک هایی برای تامین تجهیزات دانشگاهی وپژوهشی صورت گرفته ،اما با توجه به گسترش تعداد دانشجویان طی چند سال گذشته ، فرسودگی دانشگاه ها، گران شدن ارز و کاهش توان خرید، مسئله تامین تجهیزات آزمایشگاهی دانشگاه ها وبه روز رسانی این تجهیزات که شدت فرسودگی آن ها نیز بسیار بالاست ؛ اکنون به مشکلی بزرگ تبدیل شده است و ساختار پژوهشی دانشگاه ها را با معضلات زیادی مواجه کرده و ادامه این روند نیز به بدنه پژوهشی کشور لطمه می زند.
نامه نگاری هایی که بی جواب ماند !
دکتر بختیاری مدیر کل دفتر حمایت و پشتیبانی امورپژوهشی وفناوری وزار ت علوم نیز در گفت و گو با خراسان می گوید : متاسفانه با وجود نامه نگاری هایی که طی 2سال اخیر با ریاست جمهوری و سازمان مدیریت برای تامین تجهیزات آزمایشگاهی دانشگاه ها انجام داده ایم، تاکنون هیچ پاسخی دریافت نکرده ایم ومشکل کمبود تجهیزات همچنان به قوت خود باقی است.
تامین تجهیزات آزمایشگاهی نیازمندحداقل 2میلیارد دلار اعتبار
مدیر کل دفتر حمایت و پشتیبانی امورپژوهشی وفناوری وزارت علوم از درخواست این وزارتخانه برای اختصاص 2 میلیارددلاراعتباربرای تامین تجهیزات آزمایشگاهی خبر می دهد و می گوید :درصورت تحقق این اعتبار، تنها می توانیم بخشی از تجهیزات مورد نیاز را تامین کنیم در حالی که همین مبلغ نیزهنوز محقق نشده است. معاون پژوهش وفناوری وزیر علوم نیز در این زمینه تاکید می کند: موضوع به روز رسانی تجهیزات دانشگاهی به مشکلی بزرگ تبدیل شده،براین اساس درخواست همه دانشگاه ها دریافت حداقل اعتبار ارزی است به طوری که ما در سال 94 درخواست کرده بودیم که حداقل500 میلیون دلار برای به روز رسانی تجهیزات آزمایشگاهی دانشگاه های سراسر کشور اختصاص یابداما متاسفانه محقق نشد.
احمدی با اشاره به در خواست 40 دانشگاه کشور برای تخصیص اعتبار 2 میلیارد دلاری تجهیز آزمایشگاه ها در سال گذشته می افزاید : گسترش تعداد دانشجویان طی چند سال گذشته ، فرسودگی دانشگاه ها، گران شدن ارز و کاهش توان خرید ، باعث شده است مسئله تامین تجهیزات آزمایشگاهی دانشگاه ها وبه روز رسانی این تجهیزات فرسوده به مشکلی بزرگ تبدیل شود.همچنین به گفته مدیر کل دفتر حمایت و پشتیبانی امورپژوهشی وفناوری وزارت علوم ،در اواخر سال قبل مشکلات مالی و بودجه ای دولت باعث شد بودجه پژوهشی وزارت علوم نیز حذف شود وطبق آنچه اعلام شد این اقدام بنا به دستور رئیس جمهوری و برای تامین حقوق وعیدی باز نشسته ها انجام شده بود .
وی با تاکید بر نیاز بالای دانشگاه ها به تجهیزات آزمایشگاهی تصریح می کند : بدون وجود این تجهیزات نیز کار تحقیقاتی به معنای واقعی انجام نمی شود با این حال آنچه امروز تحت عنوان فعالیت های پژوهشی در دانشگاه ها انجام می گیرد،به واسطه ذخایری است که تا قبل از سال 79 خریداری شده است که البته فرسوده هم شده اند . وی می گوید : این تجهیزات مواردی از جمله "میکروسکوپ الکترونی"؛"دستگاه NMR "که برای طیف سنجی به کار می رود ویا"دستگاه XRD"را که در آنالیز مواد مورد استفاده قرار می گیرد ،شامل می شود .به گفته وی، این تجهیزات درردیف تجهیزات سنگین وگران قیمت والبته بسیارکاربردی وموردنیازدرعرصه تحقیقات طبقه بندی می شوند و تنها افراد متخصص می توانند با آن ها کار کنند .
وی با بیان این که ساخت برخی از این تجهیزات در انحصار چند کشور معدود پیشرفته مانند آمریکا وژاپن قرار دارد ؛ تاکید می کند : متاسفانه هم اکنون دانش فنی تولید این تجهیزات در داخل کشور وجود ندارد واگر هم برخی از آن ها در کشور تولید شده باشد با توجه به محدودیت توان تولید ؛ جوابگوی نیاز دانشگاه ها نیست .
وی اضافه می کند : واقعیت این است که تجهیزات ساخت داخل صرفا نیاز های آموزشی دانشگاه هارا بر طرف می کند و نمی توان با آن ها نیاز های تحقیقاتی را برای انجام پروژه های کلان ؛ مهم و اساسی پیش برد.
افت شدید پژوهش درفقدان تجهیزات آزمایشگاهی
بختیاری در پاسخ به این که با توجه به کمبود شدید تجهیزات آزمایشگاهی در دانشگاه‌ها امور پژوهشی دانشگاه ها چگونه سپری می شود،می گوید :باید اعتراف کرد که افت فعالیت های پژوهشی به خوبی قابل مشاهده است و این افت در برخی رشته های دانشگاهی بیشتر احساس می شود .
وی اضافه می کند :امسال حتی مبلغی برای تامین تجهیزات آزمایشگاهی در لایحه بودجه پیش بینی شده بود که متاسفانه مجلس آن را حذف کرد.
او با بیان این که تمامی تلاش ها و در خواست های وزارت علوم برای تامین تجهیزات آزمایشگاهی تا کنون بی نتیجه مانده است می‌گوید :ما در2مقطع مختلف در خواست تامین اعتبار داشتیم که در یک مرحله درخواست اختصاص400 میلیون دلار را برای تجهیز بخشی از آزمایشگاه ها مطرح کردیم و در مقطع دیگری نیز درخواست اختصاص2 میلیارد دلار اعتبار را مطرح کردیم که طی آن 500میلیون دلار به ‌صورت فاینانس برای خرید تجهیزات آزمایشگاهی اختصاص داده شود، اما تاکنون هیچ پاسخی به این درخواست ها داده نشده و هیچ یک ازوعده های داده شده عملی نشده است.
وی با بیان این که در حال حاضر به تعداد دانشگاه های کشور آزمایشگاه مرکزی داریم، از تجمیع آزمایشگاه های پراکنده در کشور وایجاد 130آزمایشگاه مرکزی در کشور خبر می دهد و می گوید :
در حال حاضر مشکل اساسی تمامی این آزمایشگاه ها نبود تجهیزات است به طوری که تجهیزات برخی از این آزمایشگاه های مرکزی به قدری ناکارآمد وفرسوده است که اگر حتی 5 میلیون دلار هم برای آن هزینه کنیم باز هم کم است .
او خاطر نشان می کند : تجهیزات دانشگاهی برای انجام کارهای پژوهشی از ظرافت خاصی برخوردارند ومتاسفانه طی چند سال اخیر به دلیل تحریم ها این تجهیزات وارد نشده و اکنون نیز واردات این تجهیزات نیازمند اختصاص بودجه ای کلان است.
محمدمهدی نژادنوری مشاورعلمی وزیر دفاع، امکانات و ابزار های پژوهشی را از ملزومات تحقیق وپژوهش در کشور عنوان می کند ومی گوید : انجام فعالیت های تجربی ؛ چه در حوزه علوم پایه و چه در حوزه فنی و مهندسی بدون تجهیزات آزمایشگاهی وابزار های ساخت امکان پذیر نیست به واقع حتی برترین دانشمندان جهان نیز بدون وجود تجهیزات و ابزار های پژوهشی ، قادربه پیاده سازی ایده ها و تغییر وضع موجود نیستند؛ بنابراین امکانات و ابزار های پژوهشی یکی از ملزومات امر پژوهش وتحقیق است .
او می گوید : امروز در دنیا یکی از شاخص های توسعه علمی وپژوهشی، بهره مندی از تجهیزات و امکانات آزمایشگاهی وپژوهشی است که فقدان این شاخص یک ضعف عمده به شمار می رود .براین اساس در بسیاری از کشور های پیشرفته نیز تامین تجهیزات آزمایشگاهی مورد توجه ویژه قرار دارد. به گفته وی ؛همه روزه گرایش های علمی جدیدی در دنیا بروز وظهور پیدا می کند و ما اگر همه تجهیزات دنیا را هم در اختیار داشته باشیم به دلیل پیشرفت علم ؛ به تجهیزات جدیدی نیاز داریم که بتواند شاخص های جدید را اندازه گیری کند .همچنین با توجه به تنوع شدید رشته ای ، حجم نیاز دانشگاه ها به تجهیزات مختلف نیز بالاست و بی توجهی به این موضوع، باعث رکود علمی در دانشگاه هاخواهد شد .
به گفته مهدی نژاد ؛دانشگاه های کشور سال ها ست با مشکل تامین تجهیزات روبه رو هستندو این موضوع به طور عمده به تخصیص اعتبار مربوط می شودو چنانچه تجهیزات آزمایشگاهی دانشگاه ها تامین نشود، کیفیت فعالیت های پژوهشی آن ها زیر سوال می رود.
او معتقد است ؛ به طور ثابت ، بخشی از سند هزینه ای دولت باید به تامین تجهیزات به روز یا به روز رسانی تجهیزات موردنیاز اختصاص پیدا کند، اما این موضوع باید به شکل معقول ومتناسب با برنامه های توسعه ای کشور انجام شود.
دکتر علیرضا رهایی رئیس دانشگاه صنعتی امیر کبیر نیز با بیان این که قدمت اهم ابزار و تجهیزات موجود در دانشگاه ها به حدود 20 تا 30 سال قبل باز می گردد، می گوید :
برخی از این تجهیزات مستهلک شده و امکان استفاده از برخی تجهیزات نیز وجود ندارد همچنین خیلی از ابزارها و تجهیزات موجود در آزمایشگاه های سطح کشور به روز نیست.به گفته وی در حال حاضر عمده دانشجویان از نبود تجهیزات آزمایشگاهی مناسب برای انجام پژوهش و تحقیقات گله مند هستند و این مسئله به عنوان یکی از محدودیت های عمده بر سر راه توسعه دوره دکتری به شمار می رود .
تجهیزات آزمایشگاهی؛ مهم ترین مشکل دانشگاه های نخبه پرور
در حال حاضر تجهیزات آزمایشگاهی مهم ترین مشکل دانشگاه های نخبه پرور کشور محسوب می شود . این را دکتر سهراب پور قائم مقام بنیاد ملی نخبگان عنوان می کند ومی افزاید : در حال حاضر نزدیک به 20 سال است که دانشگاه های ما با مشکل تجهیزات آزمایشگاهی و پژوهشی مواجهند و این مسئله ، برای دانشگاه های نخبه پرور مشکل بیشتری ایجاد می کند. وی تصریح کرد : متاسفانه در دولت قبل که وضع در آمد های نفتی مناسب بود، توجه چندانی به این موضوع نشد واکنون نیز با وجود مشکلات مالی دولت، این معضل همچنان به قوت خود باقی است.به هرترتیب فرسودگی تجهیزات آزمایشگاهی دانشگاه ها در حالی اکنون به یک مسئله جدی در دانشگاه ها تبدیل شده است که ادامه این روند می تواند رشد علمی کشور را تحت الشعاع قرار دهد .